Meditatief Concert / Claudio Monteverdi: ‘Selva spirituali’
Vrijdag 26 mei: 20u00 -
Sint-Jacobskerk - Antwerpen
Zondag 28 mei: 15u00 - Sint-Lambertuskerk - Laken
In Monteverdi’s tijd werd er tijdens een Vesper geen woord gesproken.
Alle gebeden werden ‘gezongen’ en de voornaamste met muziek erbij (de
psalmen en het Magnificat dus). Tijdens het concert in de St. Jakobskerk te
Antwerpen hebben we deze sfeer proberen te benaderen. Het orgel zette
de toon en de muziek nam ons mee op een spitiruele reis.
Enkele meditatieve teksten dienden als literair intermezzo. Het eerste stuk
ggaf het het thema aan: Als de Wijsheid spreekt, dan zitten wij als
haar vrienden (philo-sophia) aan haar voeten en luisteren stil.
Overeenkomstig de toenmalige prakijk klonken instrumentale stukken als
antifonen.
Hieronder vindt u de volledige teksten, zowel uit het programmaboekje als de
uitgesprokene.
1. Andrea Gabrieli: Ricercar del nono tono (orgel)
2. Claudio Monteverdi: Ab aeterno ordinata sum
(B-solo en b.c.)
Proverbia/Spreuken 8: 23-31. (Aan het woord is hier de goddelijke
wijsheid "Chokma" (Sapientia, Sophia), gepersonifieerd als Gods oogappel,
spelend voor zijn aangezicht ((v. 22: De Heer heeft mij vóór al het
andere verworven, toen hij zijn scheppingswerk begon, schiep hij eerst mij.)
Ab aeterno ordinata sum,
et ex antiquis, antequam terra fieret.
Nondum erant abyssi, et ego jam concepta eram :
necdum fontes aquarum eruperant :
necdum montes gravi mole constiterant :
ante omnes colles ego parturiebar :
adhuc terram non fecerat et flumina et cardines orbis terrae.
Quando praeparabat caelos, aderam :
quando certa lege et gyro vallabat abyssos :
quando aethera firmabat sursum et librabat fontes aquarum :
quando circumdabat mari terminum suum et legem ponebat aquis,
ne transirent fines suos :
quando appendebat fundamenta terrae.
Cum eo eram cuncta componens :
et delectabar per singulos dies,
ludens coram eo omni tempore,
ludens in orbe terrarum :
et deliciae meae esse cum filiis hominum.
|
Ik ben in het begin gemaakt, nog voor alles er was,
nog voor de aarde vorm kreeg.
Toen er nog geen oceanen waren, werd
ik voortgebracht,
nog voor de bronnen met hun waterstromen.
Toen de bergen nog niet waren neergezet,
werd ik voortgebracht,nog voor er heuvels waren.
De aarde en de velden had de HEER nog niet geschapen, geen korrel
zand was nog gemaakt.
Ik was erbij toen hij de hemel zijn plaats gaf en een cirkel om
het water trok, de wolken aan de hemelkoepel plaatste, de oceanen
bruisend op liet wellen, toen hij aan de zeeën grenzen stelde, het
water met zijn woord zijn plaats gaf, de fundamenten van de aarde
legde.
Ik was zijn lieveling,een bron van vreugde, elke dag opnieuw.
Ik was altijd verheugd in zijn aanwezigheid, vond vreugde in zijn
hele aarde en was blij met alle mensen. |
meditatie 1
De wijsheid hoort bij God... Ze is pre-existent, zegt dit prachtige
stuk uit Spreuken.
Zij was in den beginne bij God. Zij was God;
en alles wat geworden heeft God in/met/door haar geschapen.
Ze was Gods kind, Zijn lieveling, zijn oogappel
ludens coram Deo, spelend voor Gods aangezicht.
ludens in orbe terrarum,
vreugdevol spelend in orbe terrarum,
de zegen gevend: urbi et orbi.
De wijsheid = de diepe kennis, die je levensloop in overeenstemming brengt
met je levensbestemming...
Maar... roept Job uit.... h 28: 12-28 – passim
Die wijsheid – waar moet je haar zoeken,
en het inzicht – waar is het te vinden?
Geen sterveling kent de weg erheen,
de wijsheid is niet in het land der levenden.
De oervloed zegt: ‘Ze is niet bij mij,’
de diepste zee: ‘Bij mij evenmin.’
Maar van waar stamt de wijsheid dan,
en het inzicht – waar is het te vinden?
De wijsheid is verborgen voor de blik der levenden,
ook aan de vogels in de lucht laat ze zich niet zien.
De afgrond en de dood, ze zeggen beide:
‘Onze oren kennen haar slechts bij geruchte.’
Maar God kent haar wegen
en hij weet waar ze verblijft.
Toen hij de kracht schiep van de winden
en de wateren omgrensde,
toen hij zijn wet oplegde aan de regen
en de wegen van de donderwolken baande,
zag hij de wijsheid en hij toetste haar,
hij peilde en doorgrondde haar.
En hij sprak tot de mens:
‘Ontzag voor de Heer – dat is wijsheid;
het kwaad mijden – dat is inzicht.’
3. Willem Ceuleers: capriccio a 5 (opus 469, 1998) 2
violen, 3 gamba’s en b.c.
4. Claudio Monteverdi: Salve Regina
(ATB-soli en b.c.)
mariale antifoon
Salve Regina, Mater misericordiae,
Vita, dulcedo, et spes nostra, Salve!
Ad te clamamus, exsules filii [H]evae,
Ad te suspiramus, gementes et flentes,
In hac lacrimarum valle.
Eja ergo, Advocata nostra,
Illos tuos misericordes oculos ad nos converte
Et Jesum, benedictum fructum ventris tui,
Nobis, post hoc exilium, ostende,
O clemens, O pia, O dulcis Virgo Maria. |
Wees gegroet, Koningin, Moeder van barmhartigheid,
ons leven, onze vreugde en onze hoop, wees gegroet.
Tot u roepen wij, ballingen, kinderen van Eva,
tot u smeken wij, zuchtend en wenend
in dit dal van tranen.
Daarom dan, onze voorspreekster,
sla op ons uw barmhartige ogen,
en toon ons na deze ballingschap
Jezus, de gezegende vrucht van uw schoot.
O goedertieren, o liefdevolle, o zoete Maagd Maria. |
5. Claudio Monteverdi: Lauda
Jerusalem (koor SATTB, gamba, contrabas en b.c.)
Psalm 147 + Doxologie. (vertaling: psalm 147: 12-20)
Lauda, Jerusalem, Dominum;
lauda Deum tuum, Sion.
Quoniam confortavit seras portarum tuarum,
benedixit filiis tuis in te.
Qui posuit fines tuos pacem,
et adipe frumenti satiat te.Qui emittit eloquium suum terrae,
velociter currit sermo ejus.
Qui dat nivem sicut lanam,
nebulam sicut cinerem spargit.
Mittit crystallum suam sicut buccellas :
ante faciem frigoris ejus quis sustinebit?
Emittet verbum suum, et liquefaciet ea ;
flabit spiritus ejus, et fluent aquae.
Qui annuntiat verbum suum Jacob,
justitias et judicia sua Israel.
Non fecit taliter omni nationi,
et judicia sua non manifestavit eis. |
Prijs, Jeruzalem, prijs de HEER,
loof, Sion, loof je God.
Hij heeft de grendels van je poorten versterkt,
het volk binnen je muren gezegend.
Hij geeft je vrede en veilige grenzen,
met vette tarwe stilt hij je honger.
Hij zendt zijn bevelen naar de aarde,
vlug als een renbode gaat zijn woord.
Hij laat het sneeuwen als wol,
rijp strooit hij uit als stof,
hagel werpt hij in brokken neer,
wie is tegen zijn koude bestand?
Hij zendt zijn woord en alles smelt,
hij stuurt zijn adem, de wateren stromen.
Hij maakt zijn woorden aan Jakob bekend,
zijn wetten en voorschriften aan Israël.
Met geen ander volk heeft hij zich zo verbonden,
met zijn wetten zijn zij niet vertrouwd.
Halleluja! |
Meditatie 2
Natuurlijk is de Wijsheid een vrouw...
Wat had u dan gedacht ?
in alle bijbelse en kerkelijke talen: Chokma, Sapientia, Sophia.
Ooit stond er een kerk in Byzantium aan haar gewijd Hagia Sophia...
Een vrouw, die wijsheid, en nog meer : een moeder.
Mother Mary comes to me... whispering words of wisdom… Let it be !
Ontzag voor de Heer – dat is wijsheid
accepteren dat er dingen zijn die je te boven gaan en waar je af moet
blijven als mens... Let it be
Maar niet alles wat wordt, gebeurt, is goed, heeft recht van bestaan.
Waarom was er anders een witte mars ?!
Daarom komt er bij;
Het kwade mijden – dat is inzicht
Het kwade mijden. Mag het iets concreter ?
Ja natuurlijk zegt Israel. De Wijsheid heeft gesproken en de Wet is door
Mozes gegeven en daarna door God in ons hart gegrift: de Thora.
Heb uw naast lief..
Nog concreter alstublieft; dat is zo algemeen.
Goed zegt Salomo (niemand in heel de wereld was wijzer dan Salomo,
concludeerde de koningin van Sjeba nadat ze vele dagen met hem had
doorgebracht.)
Een heel boek vol levenswijsheid staat op zijn naam...
Ik heb een paar van zijn inzichten voor u gesprokkeld uit h. 15, 16 en 27
een viertal over 'woorden'
Een vriendelijk antwoord doet woede bedaren,
krenkende woorden wakkeren toorn aan.
Wie een verschoppeling bespot, beledigt zijn schepper
wie een grote mond opzet, zoekt zijn eigen ondergang
Laat een ander je prijzen, doe het niet zelf;
laat het over aan een vreemde, zie er zelf van af.
Beter dat je openlijk wordt terechtgewezen
dan dat je uit liefde wordt gespaard.
en nog twee mooie
Beter een karige schotel groenten en liefde
dan een vetgemeste os en haat
Zoals men ijzer scherpt met ijzer,
zo scherpt een mens zijn medemens
6. Willem Ceuleers: sonata a 6 (opus 456, 1997) 2 violen, 4
gamba’s en b.c.
7. Claudio Monteverdi: Salve, o Regina (T-solo
en b.c.)
Meditatie 3
Maria, wijs Hèm Hem ons aan, na deze onze ballingschap, Hem, de vrucht
van uw schoot, Uw zoon.
Toon Hem aan ons,kinderen van Eva
Wij zijn in ballingschap, wij zwerven hopeloos rond
zuchtend onder de gevolgen van onze eigen dwaasheid.
kinderen van Adam... living East of eden.
De verboden vrucht geplukt, Paradise lost
We dachten het weer eens beter te weten.
Oh, hoe dwaas is de mens
'Ha-Adaam' in het Hebreeuws: De oerfout zit in onze genen.
Iedereen herhaalt op eigen wijze Adams val.
Oh, Moeder, toon Hem ons, schenk ons zicht op Hem, uw Zoon..
Met al onze wijsheid redden we het niet...
met al onze kennis en techniek... kunnen we het leven niet 'goed maken'.
The harder we try, the more we sink..
Ware wijsheid kent haar grenzen
Ook dat inizcht is aanwezig in het Spreukenboek:
aangrijpend verwoord door Agur, de zoon van Jaké (h 30..)
Ik ben zo moe, mijn God, zo moe, ik kan niet meer.
Ik ben dommer dan ieder ander,
elk menselijk inzicht ontbreekt mij.
Ik heb geen wijsheid opgedaan,
van de Heilige weet ik niets.
Wie is naar de hemel geklommen en weer afgedaald?
Wie heeft de wind met zijn handen gevangen?
Wie heeft het water in zijn mantel gebonden?
Wie heeft de grenzen van de aarde bepaald?
Noem mij zijn naam, en de naam van zijn zoon,
als je die kent.
En de hele oude kerk stak z'n vinger op en antwoordde: Jezus
Agur wist echter nog van nix, 500 jaar eerder...
Voor hem bleef het stil... net als voor de moderne mens..
En kwam er na de stilte een gebed:
Twee dingen vraag ik u,
gun ze me zolang ik leef:
Houd me ver van leugen en bedrog.
Maak me niet arm, maar ook niet rijk,
voed me slechts met wat ik nodig heb.
Want als ik rijk zou zijn, zou ik u wellicht verloochenen,
zou ik kunnen zeggen: ‘Wie is de HEER?’
En als ik arm zou zijn, zou ik stelen
en de naam van mijn God te schande maken.
8. Giovanni Gabrieli: ricercare primo del primo tono
(clavecimbel)
9. Claudio Monteverdi: Beatus vir
(koor SSATTB, soli SSATTB, 2 violen, 3 gamba’s, tenortrombone, contrabas &
b.c.)
Psalm 111
De versregels (ps 112) beginnen steeds met een volgende letter van
het Hebreeuwse alfabet (alef-beth..). In de idiolecte vertaling van André
Chouraqui zijn ze in de kantlijn bewaard Heel bijzonder is Chouraqui's
dynamische vertaling van het Hebreeuwse woord dat in het Latijn met 'Beatus'
(welgelukzalig) is weergegeven: 'En marche !'
Ga op weg ! Hij verklaart dit via een etymologische verbinding met een
woordstam die 'de rechte weg' betekent.
De afgeleide woorden betekenen "moins le bonheur que la démarche qui y
conduit..."
Beatus vir qui timet Dominum,
in mandatis ejus volet nimis.
Potens in terra erit semen ejus ;
generatio rectorum benedicitur.
Gloria et divitiae in domo ejus,
et justitia ejus manet in saeculum saeculi.
Exortum est in tenebris lumen rectis,
misericors, et miserator, et justus.
Jucundus homo qui miseretur et commodat,
disponet sermones suos in judicio ;
quia in aeternum non commovebitur.
In memoria aeterna erit justus;
ab audutione mala non timebit.
Paratum cor ejus sperare in Domino.
Confirmatum est cor ejus ;
non commovebitur
donec despiciat inimicos suos.
Dispersit, dedit pauperibus.
Justitia ejus manet in saeculum saeculi.
Cornu ejus exaltabitur in gloria.
Peccator videbit, et irascetur,
dentibus suis fremet et tabescet ;
desiderium peccatorum peribit.
Meditatie 4
Beatus vir, qui timet Dominum
Welgelukzalig die mens, die de Heer – geprezen zij zijn Naam – vreest
...
ik parafraseer
Die mens is gelukkig te prijzen die ontzag heeft
voor de Onuitsprekelijke werkelijkheid van God
Dat is : die respecteert dat er dingen zijn die je niet zomaar even vatten
kunt,
en waar je dus 'af moet blijven'.
Als je dat doet, begin je wijs te worden...
Want 'de vreze des Heren is het beginsel der wijsheid'.
Vandaar begint het, en daarheen keert het ook altijd
weer.
Beatus vir.
En marche ! Op weg ! vertaalt André Chouraqui, eminent Joodse
taalgeleerde en cultuurfilosoof.
Waarom hem erbij gehaald ?
Ach: Wist u dat op het Salve Regina na we deze avond allemaal Joodse gebeden
en Joodse wijsheid hebben gehoord !
Dus waarom - van de weeromstuit - ook niet eens de zaligsprekingen van de
Joodse rabbi, Jezus, met een Joodse bril gelezen. We mogen toch ook wel eens
iets terugdoen, zou ik zeggen ?
En : is Jezus niet ook de Wijsheid Gods,
pre-existent, van voor alle tijden, spelend voor Gods aangezicht, Gods
lieveling
Zijn beatitudes, zaligsprekingen, zijn de moeite als ik ze in in de
vertaling van André Chouraqui lees.
Ik parafraseer zijn franse vertaling in het Nederlands:
- Sta op, ga op weg ! jullie die de adem is afgesneden ! Ja, het rijk
der hemelen is voor jullie !
- Sta op, ga op weg ! jullie die in rouw gedompeld zijn ! Ja, jullie zullen
vertroosting ontvangen
- Sta op ! Vernederden ! Ja, de aarde zal er voor jullie zijn.
- Op weg ! Jullie die versmachten bij gebrek aan gerechtigheid. Jullie
zullen verzadigd worden
- Op weg ! Barmhartigen. Barmhartigheid komt u tegemoet
- Op weg ! Met een rein hart... Ja. Jullie zullen God zien
- Op weg ! Vredestichtend ! men zal u Gods kinderen noemen
Gods kinderen, spelend voor zijn aangezicht omni tempore, zo op weg door het
leven.
in orbe terrarum
een zegen, urbi et orbi.
10. Adriano Banchieri: sonata sopra l'aria musicale del Gran Duca (2 violen,
tenortrombone en b.c.)
11. Luzzascho Luzzaschi: toccata del quarto tono (orgel)
12. Claudio Monteverdi: Exulta filia Sion
(S-solo en b.c.)
combinatie van prophetische teksten, psalmwoorden en communio van
Kerstochtend-vroegmis
Exulta filia Sion, lauda filia Hierusalem.
Ecce Rex tuus Sanctus.
Ecce mundi salvator.
Omnes gentes plaudite manibus.
Jubilate Deo in voce exultationis,
laetentur caeli in voce exultationis,
exultet terra in voce exultationis,
quia consolatus est Dominus populum suum
redemit Hierusalem.
Alleluia. |
Jubel, dochter van Sion, juich dochter van Jerusalem.
Aanschouw uw heilige koning,
zie de redder der wereld.
Alle volken, klapt in de handen
jubelt voor God en juicht
Dat de hemelen jubelen
en de aarde juiche
want de Heer heeft zijn volk vertroost
en Jeruzalem gered.
Halleluja |
teksten
Biblia Sacra Vulgatae Editionis
De Nieuwe Bijbelvertaling
medewerkers:
instrumentalisten:
Sus Herbosch: contrabas
Bruno Boey: tenortrombone
Andoni Michelena, Arnold Marijsse, Piet Van Steenbergen, Diane Tillemans:
gamba
Karolien Selhorst, Stefaan Verbeure: viool
Jetty Janssen (ook solo), Willem Ceuleers, Ann Van Vlimmeren: clavecimbel
Marc Van Driessen: orgel (solo)
vocale solisten:
Frieda Vermeulen, Daniëlle Van de Vloet: sopraan
Gertie Lindemans: mezzosopraan
Anje de Graaf: alt
Steven Hofman, Hans Van den Broeck, Johan Van Daele: tenor
Willem Ceuleers: bas
koristen:
Hilde De Bleser, Bieke Schiltz, Frieda Vermeulen, Daniëlle Van de Vloet:
sopraan
Gertie Lindemans: mezzosopraan
Anje de Graaf, Helleke Van Leemputten: alt
Steven Hofman, Hans Van den Broeck: tenor
Hugo Martens, Marc Van Driessen: tenor
Walter Bosmans, Luk Verlackt: bariton
Andoni Michelena, Herman Moelants: bas
teksten:
Dick Wursten
|