Omnis mundi creatura


• Up • Biography • De Incarnatione • Omnis mundi creatura • Alain's Tomb • Liber de Planctu Naturae •
• Previous • Up • Next •

Omnis Mundi Creatura

Omnis mundi creatura
quasi liber & pictura
nobis est & speculum
nostrae vitae.. more

Alanus ab Insulis (Alain de Lille - † 1202, born in Lille = ab Insulis = de l’isle = de Lille = van Rijsel)

Translations of omnis mundi into English / Deutsch) / hier vindt u vertalingen in het Nederlands Nederlands

English for a biography in English, click here (new page) / en hier voor een biografie in het Nederlands Nederlands

Lied: Omnis Mundi Creatura -- Rosa, De Roos, The Rose

 Letterlijke vertaling Dick Wursten

© 2015

Voor een metrische vertaling in het NL klik hier

 

Latin Text

17thC and modern editions
see below...

Translation Daniel J. Donahoe

In Early Christian Hymns, series II
(Middleton Connecticut, 1911)

 

Übersetzung Günter Krebs

© by Turba Delirantium
 und Gunter Krebs (2003)

Translation John Lord Hayes

In: Corolla Hymnorum Sacrorum
(Boston, 1887)

 

 

Al het geschapene in de wereld
is als een boek, een afbeelding:
het houdt ons een spiegel voor.
van ons leven, van ons sterven,
van onze staat en van ons lot
is het een betrouwbaar teken/zegel.

1

Omnis mundi creatura
quasi liber & pictura
nobis est & speculum;
nostrae vitae, nostrae mortis,
nostri status, nostrae sortis
fidele signaculum.
 

In this world each mortal creature

Shows our life in form and feature,

From the very dawn of birth;

Even as in a mirror showeth

How the man appeareth, groweth,

And his sad return to earth.

 

Die Geschöpfe dieser Erde
sind ein Buch und ein Gemälde
und ein Spiegel unsres Seins.
Unserm Leben, unserm Sterben,
unsrer Lage, unserm Lose
können sie ein Zeichen sein.

On earth dwelling every creature,

Like a poem or a picture,

Mirrors forth our mortal sphere :

Of our being, of our ending,

Of our conduct, of our tending,

Is a signet true and clear.

 

 

De roos schetst onze toestand
is een correcte glosse op onze staat
een les voor ('lezing' van) ons leven:

Vroeg in de ochtend bloeit ze open
maar ze verdort, verwelkt
in de avond schemering.

2

Nostrum statum pingit rosa,
nostri status decens glosa,
nostrae vitae lectio.
quae dum primo mane floret,

defloratus flos effloret
vespertino senio.
 

Lo, the rose in spring arises

Till her splendid glow surprises:

In her charm a lesson lies;

Out of silent gloom she cometh,

Bursts the tender bud and bloometh;

Then at evening sinks and dies.

 

Unsern Zustand zeigt die Rose,
klar beschreibt sie unsre Lage,
unser Leben stellt sie dar.
Die am frühen Morgen blühet,
kaum erblüht verblüht die Blüte,
wenn am Abend alles welkt.

Our condition is depicted,

And the curse on all inflicted,

By the graceful rose's doom ;

With the blushing dawn it shineth,

But deflowered and stripped it pineth

In the hour of evening's gloom.

 

Dus:  ‘al wat leeft en bloeit’ vergaat,
verliest kleur, verlept, wijkt af (schiet door?)
door zich stervend op te richten,
oud en nieuw gelijkertijd,
een grijsaard en een meisje,
de roos verkwijnt terwijl ze zich opricht.

3

Ergo spirans flos ex[s]pirat
in pallorem, dum delirat
oriendo moriens;
simul vetus et novella,
simul senex et puella
rosa marcet
oriens.**
 

So all flowers, their sweets exhaling,

Fail and faint, their beauty paling,

Dying while they seek the light;

Like the flowers, both youth and maiden

Rise and shine and fall, o'erladen

By the burden and the blight.

 

Taufrisch siecht dahin die Blüte,
wenn sie blaß in Fieberschauern
im Erblühen schon vergeht.
Alt und jung zur gleichen Stunde,
Greis und Kind in gleichem Maße,
welkt die Rose im Erblühn.

 

 

Zo bloeit de lente van het mensenleven op
in de prille morgen van de jeugd
voor een korte tijd,
Toch wordt deze ochtend al afgesloten
door de avond van het leven, wanneer
de levensschemering alles afsluit.

 

4

Sic aetatis ver humanae
juventutis primo mane
reflorescit paululum.
Mane tamen hoc excludit
vitae vesper, dum conclud
it
vitale (*senii) crepusculum.

                      corpusculum ***

In the spring of life, our morning,

Joys are born, the hour adorning;

Like the rose we rise and bloom;

Ah! how soon the sunny splendor

Fades away, while twilight tender;

Closes o'er us in the tomb.

 

Auch des Menschen Lebensfrühling
und der Jugend erster Morgen
blüht für eine kurze Zeit.
Doch im Lebensabend endet
dieser Morgen, und bald naht sich
jedes Lebens Dämmerung..

Youth, the springtime of man's being,

In the morn, how swiftly fleeing !

Flourishes its little day ;

But the morn the night excludeth,

And the span of life concludeth,

As the twilight fades away.

 

 

Terwijl hij (de jeugd) roemt in zijn schoonheid,
komt de leeftijd al waarin zijn schoonheid
hem wordt afgenomen en vergaat;

De bloem wordt stro, het sieraad drek,
de mens tot asse, terwijl hij

aan de dood tribuut betaalt.

5

Cuius decor dum perorat
ejus decus, mox deflorat
aetas, in qua defluit.
Fit flos foenum, gemma lutum,
homo cinis, dum tributum
homo (*huic) morti tribuit.

In his highest glow and glory

Man's estate is transitory;

Speeds the hour and comes decay;

Dead the flower, the bloom is blighted,

Day is done, and man, benighted,

Falls and changes into clay.

 

Noch eh' aller Glanz entfaltet
ist die Schönheit schon vorüber,
und die Zeit fließt drüber hin

Blume wird zu Heu, zu Kote
wird die Perle, und als Asche
zahlt der Mensch dem Tod Tribut.

While youth boasts its joys exhaustless,

Cometh on old age remorseless,

To deflower its vanity.

To dust the flower, to clay the jewel,

To ashes man, all come, while cruel

Death exacts its penalty.

 

 

Wiens leven en wezen is
straf, getob en dat het onvermijdelijk is
dat het leven met de dood afsluit.
Zo sluit de dood het leven, de klacht de lach,
de schaduw de dag, het getij de haven,

de ochtend de avond (vroeg of laat?).

6

Cuius vita cuius esse

poena, labor, & necesse
vitam morte claudere,
Sic mors vitam, risum luctus,
umbra diem, portum fluctus,
mane claudit vespere.

 

Life is all a road of danger,

Man, therein, a passing stranger

Hastening onward to the grave;

Like the grass upon the meadow,

Like the day that dies in shadow,

Or the stream in ocean's wave.

Unabwendbar ist sein Leben
und sein Sein nur Qual und Mühe,
und das Leben schließt im Tod,

auf den Morgen folgt der Abend,
auf das Lachen folgt die Trauer,
auf das Leben folgt der Tod.

 

 

Z'n eerst gave is een aanval
met een blik die ons doodspijn bezorgt

de doodstrijd is z'n masker.
Hij stelt dat wij zwoegen,         - propositio
hij voegt toe dat wij lijden,       - assumptio

en besluit dan met de dood.     - conclusio

7

In nos primum dat insultum
poena mortis gerens vultum,
labor mortis histrio:

Nos proponit in laborem,
nos assumit in dolorem,
mortis est conclusio.

Death is with us at the starting

Of our journey; at the parting

We behold his sullen face;

Still we bow beneath his burden;

Grief and labor are the guerdon

He awards us in the race.

 

Unsres Daseins erste Qualen
tragen schon des Todes Züge,
und die Mühe kündet Tod.

Uns den Mühen auszusetzen
und den Schmerzen hinzugeben
ist des Todes Forderung.

 

 

Ergo: onder deze wet besloten

is uw staat/toestand, mens, lees,
zie, wie gij zijt,

Waartoe gij ooit geboren zijt,

Wat gij zijt hier en nu , en wat gij wezen zult,

Bekijk het nauwgezet.

8

Ergo clausum sub hac lege
statum tuum, homo, lege,
tuum esse respice,

Quid fuisti nasciturus,
quid sis praesens, quid
futurus,
diligenter inspice.
 

See thy state, O Man, and wonder!

Learn the law thou livest under;

But be also swift to scan

These great ends of thy creation,

Simple faith, thy own salvation,

And the love of God and man.

 

Unter dies Gesetz gezwungen,
Mensch erkenne deine Lage
und bedenke, was du bist,

Was du warest neugeboren,
was du bist, und was du sein wirst
oh, beachte es genau.

Therefore, man, thy state recorded

Read, in lesson briefly worded,

Thine hereafter look upon !

Why wert thou to live created,

Present, future, how related,

Diligently think thereon !

Berouw de straf, beween de schuld,
breidel emoties, stop de minachting,
leg af uw hoogmoed;
Gij die de geest regeert, stuurman,
regeer de geest, leid de stromen,
opdat zij niet in verre verten vervloeien.



 

9

Luge poenam, culpam plange,
motus fraena, fastum frange,
pone supercilia; 

Mentis rector & auriga
mentem rege, fluxus riga,
ne fluant in devia.
 

Give no rein to guilt or languor,

Curb thy will, refrain from anger,

And let pride assume no sway;

And O God of earth and ocean,

Be our guide in every motion

Lest we wander from Thy way.

 

Weine über Schuld und Strafe,
halte still, nichts übereile,
lege jeden Hochmut ab.

Lenker, Steuermann des Geistes,
lenke unsern Sinn und sorge,
daß sein Weg nicht irre geht.

Mourn each sin and fault prevailing,

Rule thy actions, cure each failing,

Cast thy boastful pride away.

Be of thine own mind the ruler,

Of its impulses controller,

Lest they carry thee astray.

Text from Migne, Patrologia Latina, vol 210 (the works of Alanus - 1855). Migne adds two poems at the end, following the edition of De Visch (Antwerp 1654), who in his turn probably copied it from Joannes Buzelinus' History of French-Flanders, Gallo Flandria vol I, ch. 7. (Douai, 1625). As source Buzelinus mentions a manuscript in the Library of the Abbey of Marchiennes. I have no idea where that manuscript might be now.

* = Guido Dreves, Ein Jahrtausend Lateinischer Hymnendichtung, Eine Blutenlese aus den Analecta Hymnica mit literarhistorischen Erläuterungen von Guido Maria Dreves Dr. theol., Nach des Verfassers Ableben revidiert von Clemens Blume S. J. Erster Teil. Hymnen bekannter Verfasser. Leipzig. 1909. Source not mentioned, no critical apparatus. Dreves did not include this rhyme in his Analecta Hymnica.
** = These three lines are present in Buzelinus, but missing in the edition of Alanus works by Carolus De Visch (Antwerp, 1654), although he mentions Buzelinus as his source. Thus also missing in many publications after 1654 and before the first modern editions (Migna, PL 210, 1855).
*** Historia Universitatis Parisiensis, vol. 2, by Du Boulay (Paris, 1655). Identical to the edition of De Visch with one difference: corpusculum (human body < contempt/pity) instead of crepusculum.

 

Biografie [NEDERLANDS]:
Over Alanus (Alain) uit Lille/Rijsel is weinig bekend, behalve dat hij zijn studies waarschijnlijk in Chartres heeft gedaan en dat hij professor in Parijs en Montpellier is geweest. In elk geval stond hij in hoog aanzien bij zijn tijdgenoten (als een 'allesweter', doctor universalis). Hij heeft veel boeken geschreven waaronder een verhandeling tegen de ketters (m.n. de Katharen/Waldenzen, de Joden en Mohammedanen). Zijn theologie is een voor die tijd typische combinatie van rationeel-logisch denken (scholastiek, propositieleer) en fantasierijk mysticisme (Neo-Platonisme en Stoa). Zeer bekend is zijn ‘klacht van de natuur’ (Liber de planctu naturae), naar men zegt van grote invloed op Chaucer als die dezelfde persoon (Nature) opvoert in zijn Parliamant of Fowls. Idem voor de Middeleeuwse ‘romans’, als  Roman de la rose van Jean de Meung. Virtuoze beeldspraak in (metrisch) proza vol personificaties, waarbij de ene vergelijking over de andere tuimelt. M.n. de stijlfiguur van de opsomming bereikt grote hoogten (toen zeer bewonderd, later vooral verguisd). In onze milieu-bewuste, maar tegelijk ook erg natuur-onvriendelijke tijden heeft deze klacht nieuwe aandacht gekregen, hoewel de meeste moderne lezers wrsch. zullen afhaken als ze lezen hoe de dichter - als de Natuur aan hem verschijnt - met de deur in huis valt en z'n beklag doet over allerlei vormen van tegen-natuurlijke seksualiteit, m.n. homosexualiteit.

Beter in de markt ligt het lied ‘Omnis Mundi Creatura’. Het wordt vaak geciteerd als het gaat om het Middeleeuwse wereldbeeld (hoe lees je 'het boek der schepping'). Prominent aanwezig is het in Umberto Eco’s de Naam van de Roos waar Alanus als autoriteit ook verschillende malen vernoemd wordt. Dat het vooral bedoeld is als een overpeinzing van de 'vergankelijkheid der dingen' vergeet men soms. Het lied is aan een zoveelste leven begonnen sinds Helium Vola (muziekgroep, genre: medieval-electro-experimental-rock) er een soundscape voor/van maakte.

Een vertaling (zonder pretentie van juistheid, gewoon wat ik ervan kon maken...) staat hierboven, samen met een verzameling van Engelse en Duitse metrische vertalingen. De dichter speelt met taal, dat is wel duidelijk. Basisgegeven is dat de natuur gelezen kan worden als een 'boek', waarin onze natuur wordt geschetst (vergelijk artikel 1 van de Confessio Belgica e.v.a. geloofsbelijdenissen in het artikel over de Schepping): een spiegel. Als voorbeeld neemt Alanus de roos, die wel schoon bloeit, maar voor je er erg in hebt, verwelkt, verdort, vergaat. "Zo is ook der mensen leven...". De kernbeeldspraak is dus Psalm 103/1Petrus: Denn alles Fleisch es ist wie Gras... (Brahms). Zie ook nog Job 14. Het werkwoord floreo/flos biedt natuurlijk veel mogelijkheden. De roos als Vanitas-voorbeeld, 'topos', gaat terug op de klassieke oudheid, m.n. Ausonius en is ook na Alanus nog een lang leven beschoren (zie deze pagina), denk bijv. aan Ronsard. Bij Ausonius overigens aanleiding tot carpe diem! Aan het eind van dit lied - voorzover ik het begrijp - wordt dit beeld vermengd, verdiept met de bijbelse notie dat de dood de 'straf is op de zonde' (stipendia peccatium mortis, Rom 6:23) waardoor er een ethisch-morele component in de meditatie sluipt. Ook de opvatting van Paulus dat 'wij onder de wet besloten zijn' (Gal. 3:23, m.n. het spel met het woord: conclusio (sed conclusit scriptura omnia sub peccato ut promissio ex fide Iesu Christi daretur credentibus prius autem quam veniret fides sub lege custodiebamur conclusi in eam fidem quae revelanda erat - voor de niet-latinisten: Doch eer het geloof kwam, waren wij onder de wet in bewaring gesteld en zijn besloten geweest tot op het geloof dat geopenbaard zou worden) speelt in strofe 8 een rol. Enjoy ! Over de roos in de oudheid, zie hier.

Ik heb ook nog een gedeeltelijke poëtische vertaling gevonden van J.W. Schulte Nordholt (de moeite!). Lees 'm hier: