Karel Ooms, De verboden lectuur

origineel : 1876, olie op doek, 136x108, gekocht van de kunstenaar door Kon. Museum voor Schone Kunsten, Brussel. (Inv. 2667). (la lecture prohibée); niet geëxposeerd; conservering: huidige staat onbekend.

over het onderwerp

de 'Verboden lectuur' is een thema in de 2de helft van de 19de eeuw, met name rond de schoolstrijd. Henri Leys (bevriend met Ooms) maakte bijv. ook een ets, La lecture de la bible (met Luther erbij), en andere 'Reformatie-gelieerde' schilderijen en gravures (o.a. met interieur van Luther's huis te Wittenberg). Beiden horen tot de historieschilders die gefascineerd zijn door de 16de eeuw als een eeuw, die zowel glorieus als rampzalig was voor onze contreien.

over Karel Ooms

1845 geboren in Dessel, eenvoudig landbouwersgezin. Via school ontdekte men zijn tekentalent; werd met financiële steun van de gemeente naar academie van Antwerpen gestuurd (Niçaise De Keyser); 1865 laureaat, 1871 zelfstandig kunstenaar te Antwerpen (Zirckstraat); Naast historiestukken (antiek, ME, maar vooral 16de eeuws: de Zuidelijke Nederlanden onder Spaans bewind) vooral veel portretten van rijke burgerij uit Antwerpen en de Kempen. Overleed op 55-jarige leeftijd in Cannes. De naam van de straat waar hij gewoond had werd naar hem genoemd: de Karel Oomsstraat.

de verboden lezing

Met dit werk uit 1876 werd hij op slag beroemd. Het wordt algemeen beschouwd als zijn meesterwerk en werd rechtstreeks van de kunstenaar gekocht door het Museum te Brussel. Een oude man leest samen met een jong meisje (klein-dochter?) een dik boek. Het lijkt een Statenbijbel, (anachronisme: eerste druk 1637 !). De plakkaten hadden echter de lezing hiervan verboden. Overtreding zou leiden tot verbeurdverklaring van goederen (helft naar de overheid, helft naar de aanklager...). De beschuldigden kregen de doodstraf. De blik en houding van de oude man (verstoord, bezorgd ?) en het meisje (angstig, verschrikt ?) zijn zeer verschillend, maar beide goed getroffen.

de receptie van dit schilderij in protestants België

Hiernaar is nog geen onderzoek gedaan. Van contacten met de schilder is niets bekend. Feit is dat dit schilderij zowat ‘de ikoon’ van het Vlaamse Protestantisme is geworden. Zij hebben hun situatie eind 19de, begin 20ste eeuw hierin herkend en voelden zich door dit schilderij ook gekend, erkend in hun verleden. Reproducties hangen in menig Vlaams protestants huis, het museum ‘Abraham Hans’ in Maria Horebeke bezit zelfs drie kopieën van het schilderij, ook in menige kerkeraadskamer (consistorie, vgl. sacristie) hangt een exemplaar. In de jaren 60, 70 van de vorige eeuw is dit schilderij zeer populair geweest en veel gereproduceerd (zie onder: koekendozen, borduurpatronen, postkaarten)

Dick Wursten (erfgoeddag 17 april 2005)

Bij RIJKER DAN JE DENKT (nou ja) werden enkele jaren geleden 3 exemplaren besproken.... No value, want massale (re-)productie in de jaren 1950-60. [dead link: https://vtm.be/rijker-dan-je-denkt/3-x-karel-ooms-een-vaak-gekopieerd-schilder]

EXTRA INFO:
verschaft door dhr. Luc Damen, voorzitter van Heemkundige Kring 'De Griffioen' te Dessel (=geboorteplaats Karel Ooms)

1. Enkele decennia geleden is de Verboden Lezing massaal gereproduceerd is. We kennen het van koekjesdozen, maar bijvoorbeeld ook van "naaidoeken" (borduurpatronen) met daarop een reproductie van het schilderij en postkaarten.

2. De Verboden Lezing is één van de historische genrewerken die Karel Ooms situeerde in de zestiende of zeventiende eeuw. Het werk stelt een oude man voor die samen met een jong meisje de protestantse bijbel aan het lezen is. Dit druiste in tegen de in die tijd door de vorst uitgevaardigde plakkaten. Verschrikt kijken ze van hun lectuur op in de richting van de vermoedelijke indringer. Het meisje dat hier poseerde was Louise Havenith, vermoedelijk iemand uit de kennissenkring van Karel Ooms in Antwerpen. [De familie Havenith was een van de eerste Duitse families die na de Napoleontische tijd zich in Antwerpen vestigden (vanuit Eupen) in verband met hun handelsactiviteiten. Een deel van deze familie was later lid van de Christuskirche... DW) ]

3. Uit dit werk blijkt Ooms' voorliefde voor de stofuitdrukking en een uitgebalanceerde evenwichtige compositie. De figuren zelf hebben een vrij statisch karakter. Het dramatische accent valt enkel uit de gelaatsexpressie van beide figuren af te lezen en uit de houding van het meisje dat vlug het boek wil dichtklappen. Aan de gezichten werd dan ook de grootste zorg besteed door de kunstenaar. Zij staan centraal in de compositie en trekken alle aandacht, doordat het koloriet hier ook oplicht. Dat koloriet bestaat vooral uit bruine en zwarte tonen. De zorgvuldige uitbeelding van de gezichten is een kenmerk dat Ooms' grote voorliefde voor de portretschilderkunst verraadt.

4. De Verboden Lezing werd het bekendste werk van Karel Ooms. Hij schilderde het voor de eerste keer in 1876 (doek, 136 x 108 cm, Brussel, KMSK). Het werk werd onmiddellijk aangekocht door de overheid. In 1885 maakte Karel Ooms een verkleinde versie van De Verboden Lezing (paneel, 61 x 46 cm, 1885, privé-verzameling),dat amper van het origineel verschilt. Waarom en voor wie Ooms na negen jaar een reductie van zijn Verboden Lezing maakte, is niet duidelijk. Vermoedelijk maakte hij het werk voor zichzelf. Het bevond zich immers tussen de werken van zijn hand die zijn vrouw bij haar overlijden in 1922 nog in haar bezit had. Het werk werd geveild tijdens de openbare verkoop van de kunstschatten van mevrouw Karel Ooms in mei 1922. In oktober 1999 dook het weer op, toen het bij De Vuyst in Lokeren geveild werd.

5. In 1871 verliet Karel Ooms, op aanraden van zijn leermeester Nicaise De Keyser de academie om zich als zelfstandig kunstschilder te vestigen in de Zirckstraat te Antwerpen. Hij begon zich uitdrukkelijk voor het historische genre te interesseren. Het vermelden waard is nog Jodenvervolging in de Middeleeuwen (1870 (??) dat zich in het oude gemeentehuis van Beerse bevindt (zie echter dit schilderij dat in het KMSK Antwerpen hangt en daar gecatalogeerd is als... 'het verboden boek', maar eigenlijk dit schilderij betreft. Het stamt uit 1890) Dit werk vertoont qua compositie en stijl veel overeenkomsten met De verboden lezing (1876).

VERDER

Ooms' aandacht voor de zestiende eeuw blijkt ook uit Filips II bewijst de laatste eer aan zijn broer (Don Juan) (1875): 

De Huiszoeking in de werkplaats van Christoffel Plantijn in 1562 (1878; het gaat om het vinden van een reformatorisch pamflet in de drukkerij) en uit een aantal doeken, die hij wijdde aan episodes uit de Spaanse furie te Antwerpen in 1576. Zijn faam als historie-schilder zorgde ervoor dat Karel Ooms in 1888 en 1889 de opdracht kreeg om twee grote schilderijen te maken voor de Assisenzaal van het Antwerpse justitiepaleis. 

In het boek "Dessel, anno...: kriskras door de geschiedenis van Dessel" (470 p.) zijn pagina's 393 - 420 gewijd aan het leven en de werken van Karel Ooms en bevatten ook een vijftiental zwart/wit afbeeldingen van zijn werk. (uitg. Heemkundige kring).

6. Ooms werd begraven op de begraafplaats Moretus (aan de Juul Moretuslei, Wilrijk, vlakbij Steytelinck), nu een parkje [met dank aan mw. Hendrika Heylen-Peeters]. Zijn grafzerk werd nog niet al te lang geleden opgeruimd. Zie hiervoor de website van het schoonselhof

7. En wat vindt u van deze wel zeer 'slappe kopie' van Leon (De Meuter) Brunin ? Hierbij vergeleken is Ooms dan weer wel een getalenteerd schilder, vind ik.