Mk 10: 1-16 Over mannen en hun vrouwen (en de kinderen)

"wat God samengevoegd heeft, scheide de mens niet"

 

Entre le fort et le faible ...                    

c’est la liberté qui opprime

et la loi qui affranchit 

In een relatie tussen een sterke en een zwakke

werkt vrijheid onderdrukkend

en is de wet bevrijdend.

of: Bij machtsongelijkheid is er geen behoefte aan meer vrijheid, maar aan meer gestrengheid. (Père Henri Lacordaire, te lezen in 52e conférence de Notre-Dame, tegen zondagsarbeid)

 

 

Gemeente,

 

laten we eerst maar eens wat stoom afblazen: want… wat is dit nou: heb je eindelijk je leven weer wat op orde, na stormachtige tijden, pijnlijke confrontaties, moeizame gesprekken, tegen beter weten in weer proberen, weer vastlopen. De kinderen van streek, je bent uitgeput,  doodmoe… en uiteindelijk neem je dan het besluit: we gaan uit elkaar, het moet, het gaat niet langer…. En dan kom je in de kerk en wordt doodgemoedereerd vastgesteld: echtscheiden mag niet. Wat God samengevoegd heeft mag de mens niet scheiden !

Ook dat nog! Ja, natuurlijk weet je, dat het niet goed is, niet de bedoeling, maar ja, soms….. kan het toch niet anders?

Nee, mag niet. Jezus heeft het zelf gezegd.

 

En ik kan er nog een schepje bovenop doen: de apostel Paulus zal dit categorische verbod op echtscheiding later nog eens herhalen in de brief aan de Korinthiërs. .. en het is vervolgens één van de onderscheidende kenmerken geworden van de jonge christelijke kerk en dat deels gebleven tot op de dag van vandaag.

 

Alvast ook even dit: Jezus zal in elk geval iemand die gescheiden is, niet daarom verstoten. Het typeert hem juist dat hij met mensen optrekt, waarvan evident is dat ze hun leven niet op orde hebben. U kent het rijtje wel dat altijd tegen hem gebruikt wordt: ‘hij eet met zondaars, hoeren en tollenaars…’

Een vrouw op overspel betrapt, hij neemt het voor haar op; Een tollenaar die zich verschuilt in de boom, hij gaat uitgebreid bij hem eten, beurt hen op en zet hen op weg..

En niet zo van ´kijk mij eens sociaal doen´, neen, hij meent het echt, omdat Hij om hen geeft.

Kortom: dat het soms niet lukt, om het niveau van het goede leven te halen, dat snapt hij…

 

Maar ook geen neerbuigend medelijden, ook geen slachtofferrol: De mens wordt volledig geaccepteerd, ieder mens , zoals hij zij is geworden, maar tegelijk wordt er ook niets onder de mat geveegd. (Heeft niemand u veroordeelt ? Dan doe ik dat ook niet; Ga heen, zondig niet meer)

 

Vandaag dus echtscheiding.

Echte protestanten lezen de hele bijbel en niet alleen de stukjes die ons uitkomen, ook de verhalen die botsen…  

Maar zeg ik er dan meteen bij: laten we dan wel goed lezen… een tekst in zijn context.

 

Jezus is in gesprek, als vanouds… En naast wonderdoener is hij ook een autoriteit geworden, een wijsheidsleraar, een rabbi… eentje die je fatwa’s kunt vragen (weigert Jezus overigens) en eentje die dus nieuwsgierigheid en naijver oproept.

2 Er kwamen ook farizeeën op hem af. Ze vroegen hem of een man zijn vrouw mag verstoten. Zo wilden ze hem op de proef stellen.

 

Dat is de context/setting: Farizeeën in gesprek met Jezus.

Farizeeën, dat waren prima mensen, maar een beetje rechtlijnig… het moest volgens het boekje, ttz het boekje van Mozes. Zij hadden een duidelijke visie: Als iedereen zich nou maar aan de wet zou houden, alles volgens het boekje zou doen, dan zou het een stuk beter gaan met de wereld.

Want, zeg nou zelf, de mensen doen maar wat, rommelen maar wat aan... Noemen nu eens dit goed, en dan dat. Dat kan niet. Dat leidt tot willekeur.

 

En die Jezus, collega- rabbi… Die durfde nog al eens fors uit te halen, dus was het tijd om hem op de proef te stellen, hoe hij daar nu over dacht. Hoeft niet eens gemeen bedoeld te zijn, zoals wij er vaak inlezen, gewoon letterlijk ‘testen’… uitvinden tot welke stroming hij behoorde.

 

En één van de heikele zaken waar ze onderling nogal veel over debatteerden was “onder welke voorwaarden iemand uit de echt kon scheiden.” Als je immers volgens het boekje handelt, volgens Mozes dus, dan is er zoiets als een recht op echtscheiding.

Volgens de wet ‘mag het’… En volgens het evangelie niet.

Ja daar staat u van te kijken !

De wet. Deut. 24.

1 Als iemand een vrouw getrouwd heeft en haar niet meer graag ziet omdat hij iets onbehoorlijks aan haar gevonden heeft, dan kan hij een scheidingsbrief schrijven, die aan haar geven en haar wegzenden…

 

Nu kunt u zich wel voorstellen dat dit heel wat discussie opleverde. ‘iets onbehoorlijks’ aan haar vinden. Wat is dat ?

Wel daarover bestonden verschillende opvattingen, te verdelen in twee scholen, zeer bekende: die van Hillel en Sjammai.

Sjammai was de strengste: ‘onbehoorlijk’ dat betekende ontucht, overspel. En anders niets.

De school van Hillel zag het wat ruimer: ‘onbehoorlijks’ kan ook zijn dat ze ‘het eten laat aanbranden’… jaja, echtig waar.

Van de beroemde rabbi-rebellenleider Akiva, gaat zelf dit verhaal de ronde, dat je oook zou kunnen zeggen dat een man iets ‘onbehoorlijks’ vindt aan zijn vrouw, als hij een ander vrouw ziet die mooier is dan zij.’… Of hij dat nu serieus bedoelde of juist ironisch, als kritiek, weet ik niet.

 

Welnu, u hebt het al door: ‘it’s a man’s world…’

Dat is de brede context. Noodzakelijk voor het verstaan van Jezus’ antwoord.

 

In de praktijk was het zo dat een man die het zich financieel kon permitteren vrij gemakkelijk een andere vrouw nam… Hij gaf haar een scheidbrief en zond haar weg… waarheen? Dat vroeg hij zich niet af. Zijn zaak niet. Dat haar leven op dat moment ‘voorbij’ was… het speelt geen rol.

Trouwens: als je arm was, was dat anders, want dan was het huwelijk  ook een economische verbintenis, een joint venture.

 

Maar dat een man zijn vrouw verstoten mocht, daar lag niemand wakker van.

En dat alleen een man dat kon, en niet omgekeerd, dat kon iemand al helemaal niet bedenken.

Schriftgetrouw en bijbelvast, zoals je van een goede farizeeër mag verwachten, leggen de farizeeën in vers 3 de rechtsgrond op tafel.

3 en Jezus vroeg hun: ‘Hoe luidt het voorschrift van Mozes?’ 4 Ze zeiden: ‘Mozes heeft de man toegestaan een scheidingsbrief te schrijven en haar te verstoten.’

Het is op gezag van Mozes: en Mozes was voor Farizeeën de autoriteit bij uitstek: dus, het moet mogen. Je kunt discussiëren op welke voorwaarde, maar dat het mag stond buiten kijf.
Mozes = Gods woord.

 “Hij die zegt: ‘de tora is van god, maar dit of dat vers is niet van God maar van Mozes, die heeft geen deel aan de toekomende eeuw, en lastert God” zo luidt een rabbijnse spreuk.

Achter Mozes kun je niet meer terug gaan.

 

En kijk nu eens, wat die verdraaide rabbi Jezus zegt:

4. ..Mozes heeft dat voor u opgeschreven omdat u zo harteloos en koppig bent.’

zwak vertaald: vanwege de ‘hardheid van uw hart’ = omdat u zo ongevoelig bent, zo vol van u zelf, dat u niet ziet wat u aanricht met uw woorden en daden’.

Precies zoals de farao in Egypte.

 

Ik denk dat ze alles verwacht zullen hebben, deze brave lieden, behalve dit.

Zij staan nu, met of zonder Mozes aan naast farao, de onderdrukker bij uitstek (Entre le for et le faible c’est la liberté qui opprime.)

 

En dan gaat Jezus achter Mozes terug te gaan… op de schepping zelf:

6 Maar al bij het begin van de schepping heeft God de mens mannelijk en vrouwelijk gemaakt; 7 daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, 8 en die twee zullen één worden, ze zijn dan niet langer twee, maar één. 9 Wat God heeft verbonden, mag een mens niet scheiden.’

 

Jezus gaat in hoger beroep.. Zoals je je op de grondwet beroept tegen casuïstische uitspraak..

Hij grijpt terug op de oorspronkelijke bedoeling…

Trouwens: Jezus doet dat wel vaker… als het sabbatsgebod is gaan functioneren als een last, dan keert hij terug naar de oorsprong van het sabbatsgebod… en beroept zich daarop om het gebod te bevrijden uit de latere aangroeisels: De sabbat is er voor de mens… niet de mens voor de sabbat.

 

Dat hoger beroep is dus eigenlijk een beroep op het werkelijke zijn, het echte menszijn, de ‘humaniteit’ … tegen een inhumane constructie van wat mens-zijn zou moeten zijn.

 

Afin, terug naar de echt-scheiding.

 

Jezus beroept zich op de oorspronkelijke bedoeling. Op wat een relatie tussen twee mensen zou moeten zijn, hoe dat bedoeld is… Wel: in elk geval niet zo dat de sterke de zwakke kan laten vallen, als hij het niet meer ziet zitten. Dat niet.

De mens is aangelegd om sociaal twee-zaam door het leven te gaan. Hij krijgt van God een een helper, die als tegenover hem zij.

Niet eentje die je als je t zat bent, weer wandelen stuurt of vervangt.

Nee, dat doe je niet. Zo is het niet bedoeld. Zo verliest het z’n zin, zo krijg je zinverlies.

Dus: scheiden ? Geen sprake van !

 

Dwarsdenken optima forma, typisch Jezus.

Zo schopt hij de mensen een geweten

en neemt de zwakke – de vrouw – in bescherming tegen de willekeur van de sterke – de man.

Want dat was het natuurlijk waar de scheidingsbrief toe leidde. Tot de ondergang van vrouwen, die verstoten werden. Haar leven was voorbij !

 

Zolang er ongelijkheid is tussen groepen in de samenleving speelt vrijheid in de kaart van de machtige… en is er gestrengheid nodig om de zwakke te beschermen.

Entre le fort….

 

Dit verbod op echtscheiding hoort dus thuis in de reeks prikkelende uitspraken, waarin Jezus gerust durft achter Mozes terug te gaan, om de mensheid vooruit te helpen, wakker te schudden…. doordenkertjes.

 

U weet wel: onmogelijke uitspraken, maar toch waar..

Er is gezegd: oog om oog, tand om tand… maar ik zeg: heb uw vijanden lief.

Slaat iemand u op de rechterwang, keer de andere toe,

Pakt iemand u uw jas af, geef hem ook uw hemd.

Als je je broeder uitscheldt, iemand pest: dat is moord, zou voor de rechter moeten worden gebracht… 

Dat doe je dus niet ! Begrepen ..

En in die rij past ook: als je met iemand begint, moet je die iemand nooit meer loslaten..

 

Ja, maar… roepen wij dan.

Neen, zegt Jezus, geen uitvluchten: Er zijn geen uitzonderingen. Punt aan de lijn.

 

Toegift: En nu, nu snap ik ook waarom hierna het verhaal staat van die kinderen. De discipelen – hardleers als ze zijn – snappen er echt niets van. Heeft Jezus hen net proberen duidelijk te maken dat er iets schort aan die mannenwereld waarin vrouwen niet van tel zijn

tweederangsburgers…

En dan komen de volgenden er al aan die in ook niet van tel zijn in die tijd, de kinderen, klein grut – daar had je alleen maar last van. Pas als ze volwassen zijn gaan ze meetellen: de meisjes om kinderen te krijgen en die op te voeden…., en de mannen om een plaats te krijgen in de maatschappij, dankzij hun beroep, en om aan het hoofd te staan van het gezin.

 

Hier doet Jezus het weer: dwarsdenken: laat de kinderen tot me komen. niet als protovolwassenen, maar als kinderen. Zo zoals ze zijn, zijn ze kostbaar.

 

Voelt u nu de revolutionaire kracht die er van deze rabbi uitging. Hoe hij bijna als een magneet mensen aantrok: bij hem kwam ieder mens tot zijn recht.

terecht, tot z’n recht.

 

En wie dit woord van Jezus over echtscheiding nu gaat gebruiken om er een nieuwe wet uit af te leiden, ja, die heeft er niets van begrepen en moet terug naar af.

amen.

 

[oktober 2012, Dick Wursten, met dank aan Hans Neels]