Preek over Esther 5 en 6 (Genk, 18-2-2007)
met dank voor het eerste gedeelte aan Adri Terlouw

 

‘Haman’ vraagt koning Ahasveros in Esther 6 aan Haman , ‘Haman, wat moet ik doen met de man die ik eer wil bewijzen?’

Haman, weet op dat moment nog van niks. Wij lezers wel.

Wij hebben net gehoord dat de koning alsnog Mordechai wil belonen voor het voorkomen van de aanslag uit Esther 2.Maar Haman weet nog van niks en denkt: wie zou de koning anders kunnen willen belonen dan mij. En zo geven de vertellers ons volop de gelegenheid ons over hem te verkneukelen.

‘Er zou een koninklijk gewaad gehaald moeten worden’, fantaseert Haman, ‘dat de koning zelf heeft gedragen. En een koninklijk paard waarop hij zelf heeft gereden en dat een koninklijke kroon op het hoofd heeft. Eén van de edelen zou dat paard moeten leiden en roepen: Dit valt een ieder ten deel die de koning eer wil bewijzen’.

En dan komt de klapper:

Daarop zei de koning:  ‘Haal het kleed en het paard en handel op de voorgestelde manier met Mordechai, de Jood’.

En wij lezers – we kunnen Haman lekker uitlachen.

Geen beter vermaak dan leedvermaak.

 

Trouwens, de Joodse traditie weet nog meer te vertellen

bijv…  dat de dochter van Haman op het dak stond te kijken met in haar hand de bedpan van de afgelopen nacht. En toen ze de optocht aan zag komen, gooide ze de inhoud leeg over het hoofd van degene die voor het paard liep, in de veronderstelling dat dát Mordechai wel zou zijn.. . Toen Haman zijn besmeurde hoofd ophief, om te zien, wie het was die dit over zijn hoofd gegooid had, zag de dochter van Haman welke fout zij had gemaakt en viel ze van schrik van het dak af.

 

Geen beter vermaak dan leedvermaak..

Mag dat eigenlijk wel ? Is dat niet een beetje … heel erg fout ?

 

Pas op… Dit is wel de eeuwenlang vervolgde, die eindelijk eens een keer kan lachen om zijn altijd superieure vervolger.

En nog iets: dit verhaal, Esther, hoort bij Poerim. Een soort carnaval.

Mensen verkleden zich. Niet alleen als Mordechai en Esther, maar ook als Haman.

en als Ahasveros… die decadente koning… en als de vrouw van Haman en als z'n zus..

En als de rebbe..

 

En aan het eind van het feest, zegt de Talmud, moet je zo dronken zijn, dat je het verschil niet meer weet tussen ‘Vervloekt zij Haman’, en ‘Gezegend zij Mordechai’.

 

Jaja, Een religieus feest, net als carnaval van oorsprong is..

Het boekje Esther is de liturgische tekst, verschaft het rituele gebaar… de choreografie van het spel.

 

Wij, protestanten, en zeker calvinisten gaan het leven met ernst te lijf. Daarin past geen toestand zoals dronkenschap, daarin wordt niet gespeeld, Daar is zelfs nauwelijks nog liturgie, laat staan eentje waarin je plezier beleeft aan de ondergang van je vijand.

Dat mag niet.

 

Maar… Er is - helaas – laten we ens even echt ernstig zijn… leed en onrecht zo groot, dat je het alleen lachend de baas kunt. Alleen zo krijg je wat lucht. Wil je er niet aan onder doorgaan..

 

En er zijn krachten en instincten in de mens, die je er alleen maar onder kunt houden, als je ze verwerkt in een spel..

 

Even terzijde, maar toch niet zo veel: Op 11 januari jongstleden ging in Duitsland de film "Mein-Führer – Die Wirklich Wahrste Wahrheit Über Adolf Hitler“ van de Joods-Zwitserse cineast Dani Levy in première.  Levy portretteert Hitler daarin als een bedplassende drugsverslaafde neuroot, die wanhopig op zoek is naar een beetje vaderliefde, die hij in zijn jeugd heeft moeten missen….

De Centrale Raad van de Joden in Duitsland kon er niet om lachen. Begrijpelijk, gezien wat er nog niet zo lang geleden onder aanvoering van deze man in Duitsland is gebeurd.

Maar Levy vond het hoog tijd worden dat ook Joden om / met / Hitler zouden gaan lachen… Tenminste, zo verdedigde hij zijn film: Pas als je om je vijand kunt lachen, heb je hem overwonnen. Het is bedoeld als een verlossende lach die je boven de rol van slachtoffer uit tilt. Want als je slachtoffer blijft, blijft je vijand aan de winnende hand..

Dus: Wat een slachtoffer nodig heeft… is dat hij meer wordt dan alleen maar slachtoffer.

 

Humor en feesten als carnaval en poerim - ze creëren de mogelijkheid om onze woede, onze frustratie, onze teleurstelling en onze pijn weg te lachen… toch voor even, zodat ze ons in het werkelijke leven niet meer zo dwars zitten.

Je moet er toch ergens mee heen.

Je kan wel zeggen : het mag niet.

Maar daarmee zijn je woede, je frustratie, je machteloosheid en je wanhoop nog niet weg.

En dus kan je er zeker van zijn dat ze vroeg of laat op een heel naargeestige manier door de kieren van onze ernst weer naar buiten sijpelen…

Maar dan op een veel pijnlijkere manier..

Dan leef je misschien heel sober en netjes, maar het zit vol afgunst en rancune… zuur, verzuurd. Je hebt dat zelf misschien niet eens in de gaten, maar anderen merken en voelen het des te meer.

Nee, dan kun maar beter elkaar een keer per jaar een verhaal vertellen waarin al die negatieve gevoelens benoemd en uitgespeeld worden en zelfs naar buiten mogen komen…

 

Ook het leedvermaak om degene die je onrechtvaardig behandeld heeft. Net goed!

 

Als dat er niet uit kan, zullen we het ook niet de baas worden.

Om het los te kunnen laten, moet het niet ontkend, maar benoemd worden.

Om ervan verlost te worden, moet je zonder complexen kunnen vieren.

De liturgie van het Poerimfeest biedt precies die kans.

Ik zei het al en het is nog waar ook :  het is met liturgische aanwijzingen dat het boekje Esther eindigt.

 

Is dat misschien niet een vergeten functie van de liturgie ? Het kanaliseren van gevaarlijke gevoelens, zodat ze geen maatschappelijke schade aanbrengen.

Carnaval: het feest van alles andersom: Het is door de christelijke kerk als een bestaande rite aangetroffen en waarschijnlijk schoorvoetend, met tegenzin overgenomen. t Was toch niet uitroeibaar. Maar het heeft toch ook zoiets van: Beter één keer per jaar je eigen schaduw zijn, dan een heel jaar worstelen met je schaduw en niet toekomen aan het gewone leven.

Beter een keer per jaar alles op z'n kop zetten, de hele alle maatschappelijke rangen en standen verwarren, om datn de rest van het jaar er mee te kunnen leven dat het zo is.

 

De vraag is dus  : wat doe je ermee als je vol woede, frustratie en machteloosheid zit. Zo erg, dat bij wijze van spreken de stoom uit je oren komt ?

 

 ‘Ze moesten ze ophangen aan de hoogste boom, de zee injagen', hoor je mensen dan soms zeggen.

‘Dat mag niet’, zeggen wij, ‘we moeten vergeven’.

 

Maar de vertellers van het boek Esther laten Haman aan het eind van het verhaal onbekommerd bungelen aan de galg die hij voor Mordechai had opgericht, met z'n 10 zonen erbij. . Net goed.

 

Maar het is een verhaal, een spel… Het is de liturgie van Poerim. Gestileerd leven, een rite..

 

Zo kun je tenminste ergens heen met de vernedering je aangedaan.

Zeg dus niet het is "maar een verhaal", "maar" een spel.

Nee, de kracht van zo'n verhaal is juist dat het de werkelijkheid toch beinvloedt. Door dit verhaal te vertellen komt er misschien ruimte om in het werkelijke leven dan ook verder te gaan..

Door de liturige van Poerim ernstig te spelen…. krijgt misschien ook de vergeving een kans..

De bitterheid, de pijn is er dan uit, want spelenderwijs verwerkt in het verhaal. Dat kent u toch: Iemand de hand reiken is toch pas echt mogelijk nadat recht is gedaan…liefst hersteld, al was het maar symbolisch..

 

Kunt u zich voorstellen hoe ernstig dat is, zo spelen.

Stelt u zich de shoah-overlevenden voor, die in 1946 voor het eerst weer Poerim zijn gaan vieren. Zie u de tranen over de wangen lopen, als de ratels in de synagoge ratelen.

 

 Het wordt vaak gezegd, maar weinig echt begrepen: Genade en gein komen van hetzelfde Joodse woord… Het zijn de Joden zelf, die noodgedwongen de genade in de vorm van gein hebben gegoten. Beroemd om hun humor, die ontworsteld is aan hun diepe pijn.

Hun lach is zo aanstekelijk, omdat ze uit tranen is ontstaan.

 

Humor is lachen. Om je vervolgers, om je eigen onmacht en frustratie. Een bevrijdende, ontspannende lach. Een nieuwe weerbaarheid wordt gevonden, een nieuwe levenslust aangeboord.. En als je iets nodig hebt om te kunnen leven en tenslotte ook te kunnen vergeven dan is het dat: weerbaarheid, levenslust.

 

Lachen verandert de horizon van je leven. Je krijgt weer lucht.

Iets van de omkering van het verhaal en het feest stroomt je eigen leven binnen.

Je richt je weer op. Je kunt er weer tegen. De frustratie en de machteloosheid voorbij.

 

Durf de gek te steken, allereerst met de gewichtigheid die je jezelf toedicht.

Maar ook met degenen die je pesten en je treiteren, En tenslotte zelfs met je eigen woede en frustratie. Het maakt de diepe levensstroom sterker. Daarom dat genade en gein hetzelfde zijn. Amen.