home  |  prekenlijst

op zoek naar een nieuwe mentaliteit… Een geestelijke metamorfose

inventio: Griekse woorden (schema/morphe) uit Romeinen 12 vers 2: Denk niet in schema's van de wereld, maar transformeer uw geest.

WERKVERTALING: verzen 1-3

1  Met een beroep op Gods goedertierenheid vermaan ik u om u zelf als een levend, heilig, welgevallig offer aan Hem te wijden. Dat is èchte godsdienst (letterlijk: uw redelijke eredienst (Grieks logikè latreia).

2  Conformeer (Grieks: sus-schematizein - gelijkschakelen) u niet aan de tijdsgeest (aeoon), maar wordt hervormd (Grieks: metamorfosein) door de vernieuwing van uw gemoed (nous). Dan kunt gij vaststellen wat God van u wil, wat goed is, volkomen en welgevallig.

3  Krachtens de genade die God mij gegeven heeft, zeg ik tegen ieder van u: Denk niet boven uzelf uit (hyper-fronein), maar denk wat passend is; denk in de richting van bedachtzaamheid (sofronein,< sofrosunè), naar de maat van het geloof door God aan een ieder toebedeeld.

 

KORTE TOELICHTING
 Paulus speelt hier met de tegenstelling ‘uiterlijk-innerlijk’ (onwaar-echt/belangrijk-zinloos). Vs. 1: Èchte gods-dienst vraagt geen uiterlijke offers maar de inzet van de hele persoon. De notie ‘ècht’ zit vervat in de afleiding van ‘logos’: logikè latreia. In vs. 2 zet hij schema (uiterlijk) en vorm (inhoudelijk) tegenover elkaar: metamorfose. Heel gewoon voor een Romein/Griek in die dagen. In vs. 3 kritiseert hij de mens die ‘te hoog over zichzelf denkt’. Hij zou beter ‘bezonnen zijn’, de juiste maat kennen. Hier speelt hij met het Griekse woord ‘fronein’ (= na-denken, bezinnen, inzien). De cantate gaat vooral aan de slag met de gedachten uit dit vers.


lezingen: Mt 17:1-8 (Hoort naar Hèm)  //  Rom 12:1-2 (nieuwe mentaliteit)
 
Gemeente van Christus,
Als je iets heel ingewikkelds moet uitleggen aan mensen die er niet zoveel verstand van hebben, dan moet je de stof vereenvoudigen, uitweidingen schrappen, alles zo overzichtelijk mogelijk indelen en dan in bevattelijke brokjes opdienen. Een vereenvoudigde weergave dus van iets dat eigenlijk heel complex is. Het mooist is natuurlijk als je het ook in een schema kunt gieten, een overzichtelijke tabel.
 
Een van mijn meest succesvolle bijdragen aan het lerarenplatform is een schematisch overzicht van de grote wereldreligies. Wat leren ze over God, mens, dood, verlossing, heilig boek.. Mooi in een overzicht, 1 A4 als je het afdrukt.
 
Handig schema’s, en niet alleen op school. Ook in het gewone leven. Het ordent het leven, het maakt het werk overzichtelijk. Je kunt niet zonder. Je kunt er de ingewikkelde werkelijkheid waarin wij leven wat overzichtelijker mee maken. Op zich dus ook niet erg. Maar onderwijl deel je de mensen wel in in hokjes, en verklaar je vandaaruit allerlei andere dingen. En voor je het weet neem je het model voor de werkelijkheid.
Schema's, daarmee ga je -samenvattend- een ingewikkelde werkelijkheid te lijf, om er grip op te krijgen. Gewoon menselijk. Maar daardoor wordt onherroepelijk de werkelijkheid vertekend, gaat ze kapot en doe je anderen mensen bijna automatisch onrecht…

Procrustesbed (uweetwel: die gastvrije herbergier, die z'n gasten 'aan de maat van het bed aanpaste', maar ja door ze op te rekken, te verkleinen... en ze dus .... doodde.)

Mijn schemaatje over religies... Stel dat de leerlingen die uit hun hoofd leren, wat weten ze dan eigenlijk over de godsdienst van een concrete andere? Niets (beleving, belang, context). En conceptueel: Dat ene heilige boek, is dat een zelfde soort boek als dat andere... En God? Allah?  en Boeddhisme. geen god. etc..?

Waarom vertel ik dit nu allemaal?
Welnu: in onze tekst staat dit woord: "schema". Luister maar, ik zal het eens letterlijk vertalen: ..
 
"Weest niet geschematiseerd overeenkomstig deze wereld"
 
Paulus zegt dus:
a. laat je niet vangen in de schema's van deze wereld. Laat je niet gelijkschakelen (wereld-gelijkvormig in (NBG 1951), Je niet aanpassen aan (NBV)).
b. verzet je dus tegen al te simplificerend hokjesdenken, tegen onwaarachtige en leugenachtige van allerlei schema's die je worden aangepraat door ‘de wereld’,d.w.z. de politiek, de reclame, twitter of facebook, de cafétoog, borrelpraat… en niet alleen in ‘de wereld’, ook in de kerk komt zulk geschematiseer voor. Al die schema's doen de werkelijkheid geweld aan, en/want ze zijn te simpel en ze bevatten waarde-oordelen, die de mensen over wie het gaat, geen recht doen.
 
Een christen, zegt Paulus, doet daar niet aan mee: Die is een non-conformist (Vulgata). Die doorbreekt de schema's van deze wereld, die loopt wat dat betreft niet in het gareel van de wereld, die denkt niet in de schema's en met de gangbare waardeoordelen, maar die...
(evangelielezing) Hoort naar Jezus....  enkel naar Hèm.... 'Hij die in géén hokje past.'

Christenen horen niet naar wat allerlei “heren” in deze wereld allemaal wel niet zeggen, maar richten zich op de Heer. Geen hokjesdenken maar een luisterhouding. Terwijl ze aandachtig horen – met het ene oor – naar wat hun Heer zegt, eggen ze het andere oor oor te luisteren, en proberen te horen welke stemmen werkelijk gehoor verdienen, en welke niet.  Ze proberen de geesten te onderscheiden en zo het goede, het gode-welgevallige te doen.
 
Wat is dat dan? We lezen verder: "Wees niet geschematizeerd overeenkomstig deze wereld"... maar wordt hervormd...
 Eigenlijk staat daar: Onderga een metamorfose, een gedaanteverandering. Dus: eerst: Laat je niet vatten in de schema's dezer wereld als je het leven benadert. (Vorm is een inhoudelijk begrip, versus schema als uitwendige mal)
En Hoe ? door uw gezindheid te vernieuwen.  
Daar moet de metamorfose plaatsvinden. In onze ‘gezindheid’. Je zou ook "mentaliteit" kunnen vertalen. In NBG 1951: gemoed. Daar gaat het om. In het Engels is het makkelijker: onze 'mindset'. het geheel van gedachten, gevoelens ideeën, die je handelen bepalen… vanzelf.
Die moet vernieuwd worden. Die moet een metamorfose ondergaan.  De geboorte van de nieuwe mens... begint met een mentaliteitsverandering.
 
Mooie, woorden, maar nu even reëel. Waar gaat het dan over?
Ik denk dat het dan gaat over te proberen je iets van de mentaliteit van Jezus Christus eigen te maken. Paulus doet in de rest van dit hoofdstuk (Rom. 12) zijn best om die op te roepen.
En dat gaat niet over grote of geestelijke dingen, maar heel gewoon, over ons gedrag. Eén ding slechts, de tijd raakt op, om nog iets uiteen te leggen. Vers 3. Dan vat ik de rest samen.

vers 3… Krachtens de genade die God mij gegeven heeft, zeg ik tegen ieder van u:
- Denk niet boven uzelf uit (hyper-fronein), maar denk wat passend is; (bij het object/onderwerp), denk in de richting van bedachtzaamheid (sofronein,< sofrosunè), naar de maat van het geloof door God aan een ieder toebedeeld.

 

Hier kritiseert Paulus de mens die ‘te hoog over zichzelf denkt’.  Hij zou beter ‘bezonnen zijn’, de juiste maat kennen. Paulus speelt hier een fascinerend spel met het Griekse werkwoord ‘fronein’ (= na-denken, bezinnen, inzien, resultaat van het denken…).

 

Interessante oefening is dat : Er is ook zoiets als een hubris… in het denken.

Dat je alles wel begrijpt, restloos snapt.

- Rationalisten bijv. Mensen die alles verklaren met behulp van de rede, en daarbij 'wegverklaringen' niet schuwen. Er blijft geen verwondering meer over. En zelfs dan. Ze zijn de echte ratio niet trouw.

                    Het ‘weten dat je ‘niet weet’... dat is het begin van echte kennis. (Socrates)

- Of hun broertjes: de Moralisten. Die precies weten wat goed/ kwaad is. Welke partij je moet steunen en welke de zwarte piet moet krijgen. Ja daar zijn ze weer: de schema's... simplismen.

Ja, voeg de naam van Jezus er nu maar bij. Op dit punt is hij speciaal gevoelig geweest... Daar botste hij op de religieuze vromen. (met hun schema's....)

 

In het vervolg van zijn ‘vermaning’ aan de 'christenen te Rome' roept Paulus een beeld op van de kerk als een levend organisme…

          Waarbij ieder doet ‘waarin hij goed is’…

En daarbij is geen ‘hoger/lager’. En daarbij heeft ieder altijd het ‘welzijn van het geheel’ op het oog heeft. (vgl. met 1 Korinthiërs 12)

 

De ‘band’ die zo’n gemeenschap (de kerk moeten zijn) samenhoudt, ja daar is maar één woord voor: de liefde… 2 maand geleden over gehad.

          ‘ik heb lief’… Ik zet mij in, ten goede…

                                                                                                   

Romeinen 12: 9-21

 

De liefde zij ongeveinsd.

Weest afkerig van het kwade, verknocht aan het goede.

Wees in broederliefde elkander genegen, de ander uitnemender achtend dan uzelf.

Wees blij als het u goed gaat, geduldig als het tegenzit, altijd volhardend in gebed.

Bekommert u om hen die nood lijden. Weest gastvrij.

Zegent wie u vervolgen, zegent, vervloekt niet.

 

Weest blij met de blijden, weent met de wenenden.

Weest onderling eensgezind, niet zinnende op hoge dingen, maar voegt u in het eenvoudige.

Weest niet eigenwijs.

Vergeldt niemand kwaad met kwaad; hebt het goede voor met alle mensen.

Houdt zo mogelijk, voor zover het van u afhangt, vrede met alle mensen.

Wreekt uzelf niet, geliefden, maar laat plaats voor de toorn,

want er staat geschreven: ‘Mij komt de wraak toe, Ik zal het vergelden, spreekt de Heer’.

Maar, indien uw vijand honger heeft, geef hem te eten; indien hij dorst heeft, geef hem te drinken, want zo zult gij vurige kolen op zijn hoofd hopen.

Laat u niet overwinnen door het kwade, maar overwin het kwade door goed te doen.

Amen.