Preek over Mattheus 16: 26a                                Sint-Norbertus 30-8-2020

 

lezing: v. 21-26

(tekst: 26a   Wat baat het een mens, als hij de hele wereld gewint,
en schade lijdt aan zijn ziel ?

 

- Moderne vertalingen: ‘maar z’n leven erbij in schiet, verliest’

in het Grieks steeds “psuchè” wat m.i. hebraiserend bedoeld is: “nèfèsh” > levensbeginsel). Te plat om dit met ‘leven’ zelf te vertalen, want bij ons associatief biologisch bepaald. Psuche-Nefesh is meer.

- De werkwoorden in onze tekst komen allemaal uit de ‘handel’.

De wereld winnen = verwerven, in bezit krijgen…

schade lijden = kwijt raken, verliezen…

Ook de volgende zin (26b): “wat kan een mens geven in ruil voor zijn leven (ziel)” past hierbij. (wat zou een mens niet overhebben om z’n leven te behouden.

 

Mooie spreuk. Wijsheidsspreuk, BZN: laten we ‘m eens proeven

 

“De hele wereld gewinnen”: wat is dat eigenlijk ?

‘wereld’ (= kosmos in ‘t Grieks):  

1. neutraal beschrijvend: de bewoonde wereld

2. soms in de bijbel een negatieve klank (m.n. bij Johannes) – wij: ‘werelds’.

3. Alles wat bij het leven hoort; wat de ogen te zien krijgen, wat de oren te horen geven; de hele schepping Gods… zowel van natuurlijke als geestelijke aard, waartussen de mens als levend wezen is geplaatst, waarvan hij onderdeel is.

 

De “wereld gewinnen”: d.w.z. leven. Voluit leven, met al z’n faculteiten, zintuigen, vermogens… proeven, beleven wat het is om te leven. Dat wil ieder mens. En die poging om ‘de wereld te winnen’ begint al vroeg.

Eigenlijk vanaf de eerste levensdag. Zo gauw een baby z’n ogen opslaat en z’n moeder aankijkt, begint ‘de mens’ eraan… om zich de wereld te verwerven, eigen te maken, waarin hij leven kan, zich ontplooien kan.

En daar is niets mis mee.

Daarvoor zijn we er..., òm te leven. Daartoe heeft God ons ‘geschapen’

 

Opvoeding en onderwijs – als het goed is – brengen je de nodige kennis en vaardigheden bij (tools). De omgang met anderen scherpt je karakter en kweekt: zelfstandigheid... persoonlijkheid.

 

Je vindt je stek, je maakt je ‘werelden’ eigen…

En je raakt ze ook wel eens kwijt.

Simpel – rechtlijnig – is dat niet, zo gladjes verloopt dat niet in ‘de vele werelden’ waarin wij leven:

Het familieleven, de wereld van vrienden en vriendinnen, het werk, de kerk, de online wereld… ook: de politiek, het cultuurleven, de muziek.

 

Allemaal ‘werelden’ op zich, die je ‘moet gewinnen’, die je je eigen probeert te maken. Nogmaals: van al deze dingen geen kwaad woord. Je daarin ontplooien, Dit behoort tot het wezen van de mens.

 

Zo wordt ‘de wereld’ op allerlei wijze, in basale, maar ook in heel verheven zin gewonnen.

En zo wil God het ook… Zoals de dichter het zegt over de mens:

‘Door een geheimenis omsloten’ gaat hij op alle dingen in…

 

Maar nu wordt het tijd om naar het woord van Jezus te gaan… Jezus stelt de vraag: wat baat het een mens dat hij de hele wereld ‘gewint’. Hij stelt de vraag naar wat je ‘daar uiteindelijk aan hebt’…

Omdat je – blijkbaar onderwijl schade kunt lijden aan je ziel…

 

Je kunt je royaal een plaats in deze wereld (of werelden, maakt niet uit welke) hebben verworven, en – vervolgen moeten vaststellen – dat dat per saldo toch niet goed is. Je ziel lijdt schade, of – nieuwere vertalingen – je schiet er je leven bij in….

 

De begrippen (winnen, verliezen, schade lijden, kosten-baten analyse) komen uit de wereld van de handel. Je kunt dus al levend een misrekening maken. Je denkt dat je winst boekt, maar eigenlijk lijd je verlies.

 

Eigenlijk weten we dat wel:

Zeker als het over ‘de uiterlijke wereld’ gaat, de materiële dingen (de wereld van het hebben): De mens zal niet leven bij brood alleen, maar bij alle woord dat uit de mond van God uitgaat (Mt. 4 : 4).

Mensen verkijken zich enorm op het leven… als ze denken dat het materiële deel, het bezit, het stoffelijke het essentiële is. Geld alleen maakt niet gelukkig.

 

Maar daar houdt het niet op.

Ook in die andere werelden, de meer immateriële zal ik maar zeggen, geldt dit. Altijd moet/kun je je afvragen: Is dat het nou? In het sociale leven, in de wereld van de kunst, van de politiek: grote successen: hele werelden verworven… Ook daar blijft een ‘rest’, iets dat knaagt.

Ook in de wereld van ‘het zijn’ (iets zijn, iemand zijn, belangrijk zijn, geliefd zijn – ja zelfs daar), kan het zo zijn dat je ziel schade lijdt.

 

De ziel… wat is dat eigenlijk?

Vroeger sprak men zonder verpinken over de ziel van een mens, alsof dat een grootheid was, die je kon aanwijzen. Onbetwijfelbaar present…

Tegenwoordig staat de ‘ziel’ ter discussie. Is het geen constructie, zo vraagt men zich af: de ziel … waar bevindt die zich ?

In het lichaam, want het zal toch ergens daarbinnen moeten zijn. Is het ons zelf-bewustzijn, m.n. dat wij ons van onszelf en alles om ons heen bewust zijn.

Dat klinkt geestelijk, maar let op: dat bewustzijn doordringt het hele lichaam, en wordt erdoor gevoed…

Onze persoonskern, wie wij zijn, mag dan wel geen ‘materieel’ gegeven op zich zijn, maar staat er ook niet los van.

Wij zijn niets zonder ons lijfelijk bestaan.

 

De geest, de ziel, het zelfbewustzijn is een ‘emergent verschijnsel’ dat zich meldt omdat we lijfelijk bestaan… zegt men dan.

Fascinerende vragen, voer voor filsosofen, maar vergis u niet: ook wetenschappers zijn er meer bezig, en niet de geringsten…

 

Jezus houdt zich met deze vragen niet bezig. Hij concentreert zich op het wonderlijke effect dat ‘succesvol’ zijn in diverse werelden heeft op het wel-zijn van de mens…

Hij maakt de balans op. Letterlijk: hij neemt de balans in de hand, de weegschaal. En legt op beide schalen iets….

 

Eerst de ene schaal. Daar gaat veel op.

Daar wordt opgestapeld “de werelden die we hebben verworven”, materieel en geestelijk: bezit, aanzien, genot, vriendschap, bezieling…

Het één na het ander, het houdt niet op.

En nogmaals: geen waardeoordeel.

En op die schaal wordt doorgestapeld tot er tenslotte op ligt ‘de hele wereld’, voor zover een mens die verwerven kan.

En de balans slaat door, diep, heel diep naar die kant waar zo veel werd opgelegd.... Dat legt veel gewicht in de schaal.

 

Maar dan legt hij op de andere schaal iets, wat je niet kunt zien of tasten. Iets, waarvan je niet eens kunt bewijzen of en hoe het bestaat. Iets, waarvan je kan zeggen dat het helemaal geen gewicht heeft: de ziel, het kwalitatieve levensbeginsel.

En plots zie je de zwaarbeladen schaal omhoog schieten en de andere dalen.

 

Wat baat het een mens, zo hij de gehele wereld gewint, en schade lijdt aan zijn ziel?

 

Vreemd: Ookal snappen we het niet, toch beamen we deze uitspraak.

De weegschaal klopt met ons menselijk aanvoelen van wat er nou wel en wat er nu eigenlijk niet toe doet in het leven.

 

Wat baat het een mens, zo hij de gehele wereld gewint,
en schade lijdt aan zijn ziel?

 

Nog één ding: Waarom zegt Jezus dat eigenlijk…

Welnu: Hij ziet de zielen der mensen beschadigd worden,

Dat is – ’k zal het wat moderner zeggen:

Hij ziet dat de mensen verloren lopen in het leven.

Hoe hard ze ook proberen, ze vinden geen ankerpunt meer, geen kern.

Ze hebben moeite te onderscheiden tussen wat er wel en wat er niet toe doet. Ze verliezen zichzelf.

Dag en nacht zijn ze bezig ‘werelden te veroveren’, individueel en collectief, krampachtig, met een enorme ‘fear of missing out’ en lopen zichzelf voorbij, beschadigen zichzelf.

 

En Hij is ervan ontdaan. Het klinkt als een alarm bijna, als Hij die tegenstelling poneert tussen het gewinnen der wereld en het schade lijden aan de ziel.

 

Pas op, zegt Hij: weet wat je verliest… maak de optelsom goed !

Sta toch eens stil. Word eens stil.

Laat u niet meeslepen in de ratrace .

Laat u niet verblinden door alles wat er in deze wereld toe doet

En het doet ertoe, echt

En je kunt niet buiten deze wereld leven.

Het is waardevol…

Maar die waarde is relatief, het heeft geen eeuwigheidswaarde.

 

Daarom herinnert hij de mensen eraan dat wij bij al onze inspanningen om ons ‘een wereld te verwerven’ onze ziel niet moeten kwijtspelen voor wat uiteindelijk geen vrede biedt.

want je hebt er maar één... één ziel, één leven. Stel je prioriteiten goed, maak de juiste kosten-baten analyse.

Wat baat het de mens, zo hij de gehele wereld gewint, en schade lijdt aan zijn ziel?

 

Amen.

 

 

 

 

            liturgie (Genk, 23 september 2007)

 

-           welkom / afkondigingen

-           aanvangslied: gezang 380: 1, 2 en 3

-           stil gebed

-           votum & groet

-           lied: gezang 380: 4 en 5

 

-           gebed om ontferming

-           lied: gezang 380: 6

-           woord ten leven: Romeinen 13: 8-14

-           lied: gezang 380: 7

 

-           gebed bij de opening van het Woord

-           Schriftlezing: Mattheüs 16: 24-26

-           lied: psalm 119:12

-           kinderen naar de nevendienst

-           preek (tekstlezing: Mattheus 16:26a)

-           lied: psalm 119: 13 en 14

 

-           geloofsbelijdenis

-           Klein Gloria

-           gebeden

-           collecten

 

-           slotlied: gezang 441: 1, 2 en 5

-           heenzending en zegen

-           "amen.." (gezang 456:3)