De Openbaring van Jakobus was bij experts allang bekend, maar alleen in koptische vertaling. De nieuw ontdekte geschriften zijn opgesteld in het Grieks, de oorspronkelijke taal waarin het boek moet zijn geschreven. De Amerikaanse ontdekkers van de teksten denken dat het gaat om een versie die in de vijfde of zesde eeuw als leerboek voor het taalonderwijs moet zijn gebruikt: zo staan er streepjes tussen de lettergrepen.  

Hemels

In het boek, dat naar men aanneemt rond het jaar 200 werd geschreven, bereidt Jezus zijn broer Jakobus voor op de periode na Jezus' dood. Ook blikt Jezus vooruit op Jakobus' einde: historici nemen aan dat Jakobus in het jaar 61 een martelaarsdood is gestorven door steniging. 

De Openbaring van Jakobus maakt deel uit van het zogeheten 'gnostische' christendom, een vroeg-christelijke stroming die stelt dat er in ieder mens een hemelse kern zit, die je door mystieke kennis moet zien te bereiken. De aanhangers van het boek geloofden dat er niet één, maar 72 hemels waren, vertelt bijbelwetenschapper Cor Hoogerwerf van de VU Amsterdam. 'In de tekst legt Jezus aan Jakobus uit hoe je terugkeert tot de goddelijke oorsprong. In iedere hemel zat een kwade macht, en je moest precies de juiste spreuken weten om langs al die hemels te komen. Een typisch gnostische tekst.'

Geen bijbelboek

De Openbaring van Jakobus is dan ook geen bijbelboek, benadrukt Hoogerwerf. Het werk heeft immers nooit deel uitgemaakt van de kern van 27 boeken die steeds meer bisschoppen gingen erkennen als hét Nieuwe Testament.

'Werken zoals deze Openbaring van Jakobus zaten destijds ook al aan de randen van de hoofdstroming', zegt Hoogerwerf. Een soort vroeg-Christelijke punkbeweging, dus eigenlijk: 'Je had nogal wat plaatselijke groepen die dit soort werken aanhingen. Bij dit soort teksten stelt men een figuur uit de omgeving van Jezus centraal, om een soort tegennarratief tegen de orthodoxie uit te dragen.' 

Minder bijzonder maakt het de ontdekking van de tekstfragmenten er niet om. 'We hadden nooit verwacht dat er nog Griekse fragmenten van de Eerste Openbaring van Jakobus uit de Oudheid zijn overgebleven', aldus ontdekker Geoffrey Smith van de Universiteit van Texas in een verklaring. 'Maar daar waren ze, pal voor onze neus.'

Veranderingen in tekst

'Vaak zie je dat in de loop der tijd allerlei dingetjes aan zo'n tekst worden veranderd', vertelt Hoogerwerf, die de nieuwe handschriften overigens zelf nog niet heeft gezien. 'Zulke wijzigingen zeggen iets over de opvattingen van de mensen die de tekst gebruikten.' Als voorbeeld noemt hij Handelingen 8, waarin een Ethiopiër wordt gedoopt: in het oorspronkelijke Grieks zonder veel poespas, in latere versies met een geloofsbelijdenis erbij. 'Kennelijk was men meer gewicht aan de rituelen rond de doop gaan toekennen.'

De nieuw ontdekte fragmenten zaten in een collectie oude geschriften van het archeologisch genootschap de Egypt Exploration Society. Ze maken deel uit van een schat aan papyrussen die rond 1900 werden opgegraven bij het Egyptische plaatsje Oxyrhyngus. Smith en zijn collega's maakten de ontdekking eind vorige week bekend op een congres in Boston.