Esther Perel over wat het
voor haar betekent om Jood te zijn. "traditional and trangressional at the
same time"
Fragment uit 'Zomergasten van de
VPRO - 2018)
Lees ook de reacties op de uitzending hieronder (De Volkskrant) van Hanna Bervoets en Esther van Fennema (de laatste verwijst ook naar Viktor Frankl):
HANNA BERVOETS
DV 3 9 2018
Fans van de immens populaire podcastserie
Where should we begin keken
waarschijnlijk uit naar de slotuitzending van Zomergasten zondagavond. Te
gast was Esther Perel, psychotherapeut en schrijver. In haar podcast praat
Perel met stellen die vastlopen in hun relatie; met een man die is
vreemdgegaan waardoor zijn vrouw onverschillig is geraakt. Met een vrouw die
vaker seks wil terwijl haar vrouw zich vooral op de kinderen richt. De
stellen in de podcasts hebben steevast starre ideeën over zichzelf en
elkaar. Steeds biedt Perel ze nieuw perspectief, een nieuw verhaal, dat bij
de partners wederzijds begrip afdwingt: ze berispt bijvoorbeeld niet de
vreemdganger, maar vraagt zijn partner of die wel genoeg aandacht geeft.
Verhalen vormen ook een rode draad in de eerste anderhalf uur van Perels
Zomergastenavond (de deadline voor dit stuk was om tien uur). De verhalen
die we onszelf vertellen, over onszelf, en daarmee over onze relaties. 'Een
relatie is een verhaal, een goede relatie heeft verhalen die overeenkomen,
niet in conflict zijn', formuleert Perel mooi.
Haar eerste fragment, uit de film I Tonya, laat volgens Perel zien hoe
bepalend het is 'hoe je in het begin geliefd werd, of niet.' Kunstschaatser
Tonya werd als kind zwaar onder druk gezet door haar moeder, in het fragment
zien we hen ruziën. Ze hebben elk een ander verhaal, licht Perel toe,
pratend alsof het niet om personages maar om echte mensen gaat - een
betrokkenheid die ontroert: 'Tonya komt niet om de moeder te beschuldigen,
ze komt om liefde te zoeken.' En dat de tirannieke moeder zelf vindt dat ze
het goed gedaan heeft, ook dat begrijpt Perel. Een therapeut moet de
tegenstrijdige perspectieven van familieleden of partners eerst bevestigen,
'valideren', om hen een alternatief verhaal te kunnen bieden, legt ze uit.
Een scène uit de documentaire My Architecture, over het leven van architect
Louis Kahn, toont een vrouw die graag een mythe over haar verloren geliefde
in stand houdt: hij koos voor haar, niet voor zijn andere geliefden. Opnieuw
is Perel mild. Misschien hebben sommigen meer baat bij een persoonlijke
waarheid dan een universele. Fragmenten uit de film Before Midnight, de
documentaire The { } And en de persconferentie van Bill Clinton over
Lewinsky tonen ook weer mensen die worstelen met hun verhalen, in dit geval
verwachtingen: problematische romantische idealen over wat een relatie zou
moeten zijn. Allesomvattend, altijd monogaam.
Net als in haar podcast formuleert Perel even zelfverzekerd als empathisch,
dit keer zien we ook haar aanstekelijke armgebaren.
Wat Perels verhalen over verhalen denk ik zo aantrekkelijk maakt, is dat ze
zich niet laat leiden door moraal; anders dan relatiegoeroes als Dr. Phil
gaat het bij Perel niet om wat mag maar om wat mensen geloven; om wat ze
nodig hebben, en waarom.
Perel is een moderne priester naar wie je niet alleen graag luistert, maar
bij wie je ook met liefde zou komen biechten: niet omdat ze je zonden zal
vergeven, eerder omdat ze zal zeggen dat je zonden nooit zonden waren
11-09-18, 11.12u - Esther van Fenema - Bron: de Volkskrant
Esther van Fenema is psychiater aan het Leids Universitair Medisch
Centrum. Daarnaast is ze opiniemaker. Deze bijdrage verscheen eerder in de
Volkskrant.
De geluksindustrie draait overuren, want geluk is een product waar
we als emotionele consumenten recht op hebben. Als het even tegenzit en een
nieuwe iPhone of een weekendje weg onvoldoende helpt, dan melden we ons bij
een gelukscoach of medisch loket voor een luisterend oor of opwekkende pil.
Toch zijn we kwetsbaarder dan ooit en is depressie een van de belangrijkste
oorzaken van de ziektelast, stelt de Wereldgezondheidsorganisatie. Er is een
burn-outepidemie, mensen slikken massaal antidepressiva, de zelfmoordcijfers
stijgen.
Als jongeren van nu falen voor een examen of als hun relatie na
drie maanden strandt, kunnen ze zich suïcidaal voelen en daadwerkelijk
voldoen aan de criteria van een depressieve stoornis. Ze hebben immers
geleerd dat alles 'leuk' moet zijn en dat geluk de norm is.
Er spelen altijd meerdere factoren bij het ontstaan van mentale
problemen, maar een belangrijke oorzaak ligt bij de huidige opvoedstijl,
sterk gericht op het weghouden van teleurstelling in plaats van het veilig
leren oefenen met de realiteit, met haar leuke maar ook minder leuke kanten.
We schrikken tegenwoordig snel van negatieve emoties zoals pijn en verdriet
en medicaliseren graag. Als zelfstandig individu ben je verantwoordelijk
voor je eigen succes, en dus ook voor je eigen falen. Het is dan wel zo
comfortabel als een hulpverlener het van je overneemt.
Hoe komt het dat de moderne mens het ideale plaatje afdwingt en
steeds minder in staat is de realiteit het hoofd te bieden?
Halverwege de jaren 60 is het autonome individu aan zijn
onstuitbare opmars begonnen. Die generatie had de verschrikkingen van de
oorlog scherp in het geheugen, en 'dit nooit meer' was leidend voor een
nieuw wereldbeeld.
De verantwoordelijkheid voor de gruwelen werd op alle vormen van
autoritair gezag geprojecteerd, en de naoorlogse mens die naar 'het goede'
streefde, moest bevrijd worden. Hiërarchische structuren werden verdacht en
het autonome individu werd geïdealiseerd. Het ultieme kwaad waar je het
ultieme goed tegenover zet in de vorm van het losgemaakte individu als vorm
van afweer, om de realiteit draaglijk te maken.
Projecteren en zwart-witdenken zijn bekende afweermechanismen die
we graag inzetten als het gaat om de Tweede Wereldoorlog, naast vermijding
en soms zelfs ontkenning. Oprichter van de Provo-beweging Roel van Duijn,
met wie ik recent sprak voor het online opiniekanaal Café Weltschmerz, geeft
toe dat het utopische mensbeeld gefaald heeft en dat we verslaafde
consumenten zijn geworden. De commercie heeft hierin een belangrijke rol
gespeeld en het losgezongen individu ervan weten te overtuigen dat geluk een
product is dat iedereen zich kan veroorloven.
We realiseren ons niet meer dat geluk uitsluitend een 'bijwerking' kan zijn
van zingeving
We realiseren ons niet meer dat geluk uitsluitend een 'bijwerking'
kan zijn van zingeving. Zelfs de wetenschap werkt mee aan de illusie dat
geluk een aparte entiteit is, die meetbaar is. De resultaten van het
dubieuze onderzoek naar geluksbeleving worden vooral door beleidsmakers
gebruikt om de weerbarstige realiteit te overdekken.
In zijn boek De zin van het bestaan beschrijft Viktor
Frankl, een psychiater die de concentratiekampen heeft overleefd, dat
zingeving, die hij zelf vond in het afmaken van een boek, de enige manier
was om de kans op overleven te vergroten. Mensen die geen doel meer hadden,
liepen het risico sneller te overlijden aan infecties of uitputting.
Het toenemende onbehagen vraagt om bezinning, maar vooral om
zingeving, want met bungeejumpen, laptops en Coca-Cola gaan we niet
overleven
De psychotherapeute Esther Perel vertelde in Zomergasten dat haar moeder de kampen heeft overleefd omdat iemand op haar zou wachten. Een manier om zelfs je bestaan in deze hel zin te geven.
Het individu moest destijds bevrijd worden om het kwaad te
bezweren. Na ruim een halve eeuw staat datzelfde individu te tollen op zijn
benen en klampt het zich wanhopig vast aan geluk als primaire uitkomstmaat,
met desastreuze gevolgen voor de mentale gezondheid. Het toenemende
onbehagen vraagt om bezinning, maar vooral om zingeving, want met
bungeejumpen, laptops, zonnebrillen en Coca-Cola gaan we niet overleven.