Religiestress

home | up

14 mei 2016

Eigenaardig toch, dat de gemoederen zo snel verhit raken als het over godsdienst gaat. Je hoeft het woord 'islam' maar te gebruiken of het brandt, je hoeft maar te opperen dat je een gebedsruimte wilt inrichten en de boel ontploft. De Nederlandse auteur Tom Mikkers heeft voor dit verschijnsel een mooi woord gevonden: religiestress. [Tom Mikkers, Religiestress (Meinema 2012)]. Volgens hem is het een vrij recent verschijnsel. Eind vorige eeuw maakten nog weinigen zich echt druk over religie of geloof. De ‘verachters’ meenden dat religie op weg was naar z’n definitieve ontbinding en de ‘verdedigers’ hadden de handen vol om nog voldoende gelovigen bij elkaar te krijgen om het een beetje leuk te houden. De Nijmeegse professor Peter Nissen stelt (in het voorwoord) de zaak op scherp door te suggereren dat stress over religie ontstaat precies op het moment dat de vanzelfsprekendheid ervan wegvalt. Een bijzonder verhelderend inzicht volgens mij.

Als religie (d.w.z. een bepaalde religie ingebed in de cultuur) z'n vanzelfsprekendheid verliest, word je gedwongen om persoonlijk positie te kiezen en - desgevraagd - die te verantwoorden. Vroeger hoefde dat niet. Je hoorde bij een groep en die groep was voor of tegen een bepaalde vorm van religie. Het aantal opties was te overzien, de wereld was overzichtelijk en ookal bestreed je elkaar te vuur en te zwaard (eigenlijk alleen met de pen en af en toe een knokpartij, net als in de politiek), jouw opvatting was ingebed in dezelfde cultuur als de andere. Eigenlijk waren levensbeschouwelijk groepen, zuilen vormen van subcultuur van één hybride westerse christelijk-humanistische cultuur. Bewijs? De zomerkampen van de scouts van de vrijzinnigen en katholieken hadden meer met elkaar gemeen dan de leiders en deelnemers dachten. Een zuilenmaatschappij is ook een vorm van levensbeschouwelijk samenleven (zij het eerder 'langs elkaar' dan 'met elkaar').

Religiestress, dat betekent dat emoties ons gedrag aansturen en we 'out of control' raken. Is het dan geen tijd om eens op zoek te gaan naar welk gevoel er onder die emotionele reacties verscholen zit ? Dan stellen we misschien wel vast dat er gerouwd wordt. Aan katholieke zijde wordt een verlies betreurd, aan betekenis vooral (ook wel aan macht, maar toch). Dat is moeilijk te verwerken en maakt mensen onzeker. Maar ook zie ik een andere krachtige emotie: angst voor het onbekende, het andere. De manifestatie daarvan is de islam, het symbool bij uitstek: de hoofddoek.

Misschien dat we het daarover eens kunnen hebben, over ons verlies en over onze angst.

Dick Wursten