MtPassie: inleiding

 

Home | Vorig niveau | MtPassie: tekst | MtPassie: inleiding | MtPassie: media | MtPassie: opnames

 

 


Inleiding op de Mattheuspassie van Willem Ceuleers

(Brussel, 13/04/2014 & Antwerpen, 18/04/2014)

 

repetitieopname

© Marc Lamote

 

Twee jaar na de Johannespassie vond Willem Ceuleers dat het tijd werd voor nog eens een toonzetting van hetzelfde verhaal, de Passie van Jezus van Nazareth, maar nu verteld door een ander, Mattheus. En zoals u weet verandert een verandering van verteller ook het verhaal. Mattheüs is de verteller van dienst. We weten niet veel van hem, eigenlijk niets, maar de manier waarop hij zijn evangelieverhaal opbouwt, maakt duidelijk dat hij wel weet hoe je een verhaal moet vertellen.

De enige historisch relevante informatie over Mattheus wijst precies op die kwaliteit. In 125-130 (dus zo’n 50 jaar nadat het manuscript van Mattheus begon te circuleren) liet de doorgaans goed geïnformeerde bisschop van Hierapolis, Papias, over de schrijver noteren dat hij ‘de logia van de Heer hebraïci dialektooi heeft verzameld.’ Velen hebben hebrais dialektos verstaan alsof Mattheus in het Hebreeuws of Aramees zou hebben geschreven. Dat is echter niet erg waarschijnlijk. Bedoeld wordt misschien: ‘in hebreeuwse stijl’, dat wil zeggen - even kort door de bocht – met veel gevoel voor de kracht van een verhaal, aanleunend bij de manier waarop in de Joodse bijbel verhalen worden verteld. Joden weten hoe ze een ‘verhaal’ moeten vertellen, m.n. omdat een verhaal iets kan duidelijk maken dat zonder dat verhaal niet uit te leggen is. What is truer than Truth? A story. (Joods gezegde, geciteerd door Isabel Allende in haar TED-talk)

 

In zijn vertelling zoekt Mattheüs nadrukkelijk aansluiting bij de Joodse bijbel, zowel qua verteltechniek als qua inhoud. Voor Mattheus, of Mattitjahoe… om de naam eens iets correcter uit te spreken want hij was een geboren en getogen Jood, uit de stam van Levi (denk ik tenminste, gezien de vervanging van de naam Levi door Mattheüs in één verhaal in zijn evangelie) is dit verhaal de apotheose van de hele godsgeschiedenis. Alle lijnen die in de bijbel zijn uitgezet komen volgens hem in het leven en sterven van Jezus samen. ‘De schriften worden vervuld’ is de formule die Mattheus daar zelf voor gebruikt. Hij preekt niet, hij doceert niet, hij vertelt en al vertellend wil hij de luisteraars dat laten aanvoelen...

 

Nu, de muziek:

Zet Bach uit uw hoofd: dat gaat het niet zijn. Geen grote emoties, lang uitgevlochten aria’s. Achttiende eeuwse barok, fascinerend maar ook wel bevreemdend. Dat drukt het echte verhaal van Mattheüs ook wel een beetje weg. Je hoort duidelijk de Mattheuspassie volgens Bach (= volgens de orthodox-lutherse opvatting, piëtistisch angehaucht). Dat heeft Willem Ceuleers dus niet willen doen. Hij heeft zijn muziek zo geconcipieerd dat u meegenomen wordt in het verhaal dat Mattheüs vertelt. Het versterkt de flow, de expressie, maar het wordt nooit Willems verhaal, het blijft het verhaal van Mattheüs. Enkel een aantal koraalteksten uit verschillende periodes en kerkelijke tradities mogen enige duiding geven.

 

En Mattheüs  verhaal is zo sterk, dat het eigenlijk meteen aanspreekt. Het is niet voor niets dat men het in en buiten de kerk is gaan naspelen, tot op de huidige dag. De enscenering is quasi perfect, er zijn hoofd- en bijrollen, dialogen, actie, massascènes, onverwachte wendingen en een dramatische afloop. Je hoeft er enkel nog muziek onder te zetten en je hebt een… dramma per musica. of op z’n grieks: een melo-drama.

 

Nee, dit is geen vrijblijvend spel met woorden. Dit heeft Mattheüs beoogt. Hier loopt het op uit. Zo heeft hij zijn hele evangelie opgebouwd. De spanning neemt gaandeweg toe en na de glorieuze intocht in Jeruzalem, is er een ongemeen felle aanvaring tussen Jezus en de religieuze leiders van het volk …  over wat God nu eigenlijk van de mensen verwacht: de 'laatste dingen' (de eschata of ultimate concern) Het is evident: een botsing kan niet uitblijven: het wordt ‘erop of eronder’ voor Jezus en de droom die hij incarneert: het visioen: ‘the brotherhood of man’.

 

Nu, ik wil niet flauw zijn. Iedereen wist toen, en nu, hoe het afloopt: slecht: Jezus verliest de strijd.

Het is niet ‘erop’, maar ‘eronder’geworden. Zo gaat dat: Wereldlijke en geestelijke machten – als die bedreigd worden, dan smoezen die wat met elkaar in achterkamertjes, en sluiten een deal; Dan is er een schijnproces (windowdressing), nog even deskundig de volkswoede organiseren en kanaliseren, zodat die zich tegen Jezus keert (dat was nog wel het meest tricky, maar het lukt). En even later is het gedaan met: hij hangt aan het kruis, hij sterft: case closed.

 

Sec vertelt hij het, Mattheüs, zonder allerlei bloederige détails. Van zijn terughoudendheid op dat terrein  kan menige christen een lesje leren. Maar onderwijl smokkelt hij als volleerd libretto-schrijver en scenarist allerlei détails binnen die suggereren dat zich onder dit oppervlakteverhaal nog een ander verhaal afspeelt.

 

Naarmate het verhaal vordert en het duidelijk begint te worden dat de ‘status quo’ zich gaat handhaven, voel je dat het ondergronds verzet toeneemt. De natuur protesteert, de zon dooft. Mevrouw Pilatus tekent verzet aan bij haar man: Jezus is een rechtvaardige, een tsaddik en van  zulke mensen moet je afblijven, want die zijn ‘kostbaar’. Maar het helpt natuurlijk allemaal niets. Boter aan de galg gesmeerd. Maar, toch, als Jezus sterft en de ‘dood en zijn trawanten’ menen de zaak te kunnen sluiten, dan beeft de aarde en wordt er gemorreld aan de poorten van het dodenrijk: Er zijn mensen, die zeggen dat ze enkele heiligen van de oertijd, reeds eeuwen ontslapen, levend en wel hebben gezien, wandelend in de straten van Jeruzalem. Wat Orpheus niet gelukte, lukt Jezus wel.

 

Weet u: luisteren naar een verhaal, kijken naar theaterstuk: het vereist een tijdelijke ‘suspension of disbelief’. Je moet je laten meenemen in de vertelling, ondergaan in het verhaal. Het beleven. En dan blijkt –soms – als het een goed verhaal, goede film , dat het verhaal iets met je gedaan heeft. Wat ? Ja, dat is het nu het geheim van ware kunst: Het is in elk geval zo, dat je nadien een ervaring rijker bent.. en wat je daarmee doet: that’s up to you !

 

Als de vrouwen zich wenend tegenover het graf zetten, omdat het weer eens, voor de zoveelste keer, niet waar bleek te zijn, weer een droom in duigen, weer een geliefde moeten afstaan aan de dood, dan weten zij niet wat voor verrassing hen daar nog te wachten staat, als zij enkele dagen op hun schreden weerkeren. Denk daar maar eens over na als u ‘de moresca’ die Willem Ceuleers' toonzetting besluit beluistert…

 

Kortom: hoewel de componist een muziekstijl van lang geleden gebruikt om het verhaal van Mattheüs te vertellen (m.n. 17e eeuws, maar niet alles is wat het lijkt): dit is wel degelijk een 21ste eeuwse versie. Gaat u er maar voor zitten: na het stemmen begint de muziek…. dan gaat het ‘virtuele doek op’ en begint het verhaal van de ‘passie van Jezus van Nazareth, verteld door zijn volgeling Mattheus, getoonzet door Willem Ceuleers’, een cruciale scène in het Theatrum Gloriae Dei.

 

Dick Wursten

 
 

Vorige ] [ Home ] [ Vorig niveau ] [ Volgende ]