harmonia mundi


Home | Archief | Componisten

 

 

Harmonia Mundi
musica (mundana, humana, instrumentalis)

 

Voor de meeste mensen is Harmonia Mundi niet meer dan de naam van een CD-label.

Voor de Middeleeuwer en de mens van de Renaissance, ja tot ver in de nieuwe tijd, was het veel meer. Het was de uitdrukking bij uitstek van het geloof in de Goedheid van de Schepping.

Maar er is een probleem. Die goedheid zie je niet zomaar, laat staan de harmonia mundi.  dat wil zeggen, dat alles klopt met alles, dat alles in harmonie is met elkaar. Integendeel. Een oppervlakkige beschouwer van het wereldgebeuren neemt veel disharmonie waar, hoort dissonanten, ziet geen concordia, maar discordia t is hier vaak een kakofonie in plaats van symfonia, chaos in plaats van kosmos

De kerkvaders, die ook niet blind waren, geloofden toch in die harmonia mundi. Ookal was het paradijs verloren, toch was de schepping nog niet tenietgedaan. Temidden van de chaos moet kosmos te vinden zijn, temidden van kwetsuren, moet heelheid bestaan: ook objectief vonden zij. Concordia discors: Concordia is het hoofdwoord, discordia slecht bijkomend. Het kwaad blijft principieel accidenteel. Dus: er moet geloofd en gezocht worden naar overeenstemming, ook van hetgeen dat niet overeenstemt. Dat was hun definitie van muziek: en tegelijk hun levensovertuiging.

 

Dus zocht men in heel de wereld naar tekenen van die harmonie, men zocht met alle vermogens die men had, van de ziel, van het verstand en zeker ook met alle zintuigen naar die harmonia Mundi, men wilde de musica mundana.  horen.

En zo zag men harmonie en schoonheid in de beweging der hemellichamen (muziek der sferen) en in de mens en zijn wereld.. en men zag die in de wonderlijke communicatie tussen tussen ziel en lichaam. En ook daar hoorde men veel dissonanten, zeker als de mensen elkaar op de huid gingen zitten, veel concordia discors. Maar zo vond men -  Je kunt toch niet niet geloven dat er uiteindelijk geen harmonie zal zijn. Misschien helpt het om je God de Schepper voor te stellen als een kunstenaar (een Musicus), een componist, die de ganse schepping in het aanzijn musiceerde. Ja het universum is zijn lied, het heelal zijn compositie. Clemens van Alexandri zei het zo: God componeerde de hele schepping door er melodie in aan te brengen; Hij bracht de discordia van de verschillende elementen samen in n concert. Het is een kwestie van verhoudingen tot elkaar, in ruimte en tijd. Daar is spanning, maar uiteindelijk worden die opgelost in harmonie

 

En - zo ging men dan verder  - als je goed naar de wereld kijkt en je verstand en je zintuigen gebruikt,  dan kun je het nog altijd zien, waarnemen, begrijpen en horen: Wat een muzikale ervaring is voor het oor is het vatten van een natuurwet voor het vernemende intellect. De harmonia Mundi, de musica mundana: Kijk naar de planeten in hun banen, zie de onderlingen verhoudingen. het zijn zo dacht men dezelfde als die van de toonladder Hoor: hemelse muziek..   En de mens Als Microcosmos, kleine wereld correspondeert in al zn delen met die grote wereld musica humana.. harmonie in de mens, tussen lichaam en ziel.. en zo ook tussen mensen. harmonia humanae vitae ook wel vrede en recht genoemd Ja natuurlijk ook hier geldt: concordia discors dissonanten hebben hun plaats, binnen een naar consonantie neigend geheel.

 

Ongehoord is deze musica, onhoorbaar zelfs (musica speculativa). Is ze er wel: deze harmonie, deze eenheid in de tegendelen Ja, roepen dichters en muzikanten nog steeds in koor, nog eeuwen nadat Ptolemaeus het veld heeft moeten ruimen en er een mechanisch wereldbeeld voor in de plaats kwam. En als je het niet gelooft, dan kun je het horen: in de laagste vorm van de harmonia mundi, de musica instrumentalis , dat wat wij gewoonlijk muziek noemen. Deze werd geacht een reflectie te zijn van de harmonia mundieen soort present-stelling van de musica mundanai, in de wereld van de mensen, met mythische kracht: aan de arme stervelingen iets van hun verloren harmonie teruggeven

 

John Dryden, goede vriend van Purcell schreef een ooit een prachtige ode op deze Heavenly harmony, voor St Caecilias Day in 1739 zette Handel het op muziek.  

 

 

Pour la plupart des gens Harmonia mundi nest rien dautre que le nom dun label de CD.

Pour lhomme du Moyen-Age ou de la Renaissance, jusqu bien loin dans les temps nouveaux, cela signifiait bien plus. Ctait par excellence lexpression de la Bont du Crateur Mais il y a un problme. Cette bont ne se voit pas si facilement, et lharmonie universelle pas davantage ce qui signifie  en clair que tout est dans tout, et que toutes les choses sont en tat de rciproque harmonie. Par contre, un observateur de lactualit mondiale peroit beaucoup de dysharmonies, entend des dissonances, naperoit pas la concorde mais la discorde et les bruits que produit lhomme ressemblent souvent une cacophonie plutt quune symphonie, un chaos plutt qu un ordre cosmique. 

Bien sr, disent les anciens Pres de lglise, sans doute 

Mais ce monde est nanmoins le meilleur de tous les mondes possibles, et mme le plus beau

Pour vous en convaincre, il faut vous reprsenter Dieu comme un grand Musicien et la Cration comme une composition musicale. Oui, lunivers est son chant, sa composition. Clment dAlexandrie disait ainsi les choses :  Dieu compose toute la cration en y incorporant une mlodie ; il rassemble en un concert les diffrents  lments de la  discorde . Cest une question de relations et de proportions rciproques de tous les tres, dans lespace, dans le temps Il existe une tension, mais en dfinitive tout se transcende en harmonie Cest par une telle dmarche que nous pouvons progresser en regardant bien le monde et en faisant usage de notre intelligence et de nos sens, il est toujours possible dy voir, de prendre conscience, comprendre et entendre cette harmonie

LHarmonie universelle, la musique du mondeRegardez les plantes dans leur course, voyez leurs proportions les unes par rapport aux autres. Elles sont comme les tons dune gamme  musicale coutez : cest une musique cleste. Et lespce humaine ressemble un microcosme, un monde en petit elle correspond dans tous ses composants ce monde immense cest la musique humaine Lharmonie propre lhomme, entre lme et le corps et de mme entre les hommes. LHarmonie de la vie humaine on lui donne galement les noms de  justice et paix  Naturellement ici font leur apparition : concorde et discorde les dissonances ont leur place, incorpores dans un vaste ensemble.

 Si cette harmonie nest pas perue, et que sa musique nest pas entendue  (musique spculative), elle nen nexiste pas moins, et ralise une unit partir de tous les contraires.

Oui, nous le confirment en choeur potes et musiciens, des sicles aprs que Ptolme ait dgag le terrain, et quavec Copernic une vision mcanistique de lunivers se soit faite jour 

Et si vous ne croyez pas cette vidence, vous pouvez lentendre : dans lultime forme, abaisse lchelle humaine, de lharmonie du monde la musique intrumentale, ce que nous appelons habituellement  la Musique . Avec une force mythique  elle est perue lchelon des hommes comme tant une image en miroir, mais en rduction, de lharmonie des sphres une reprsentation relativement amoindrie de ce quest la  musique universelle : une manire de rappeler aux pauvres humains leur harmonie originelle

John Dryden, grand ami de Purcell a crit une ode magnifique sur le sujet de cette Heavenly harmony, de cette harmonie cleste. Pour le jour de la Sainte Ccile en 1739 Hndel la mise en musique