MtPassie: media

De Mattheuspassie van Willem Ceuleers in de media

Radio Klara (Espresso):

De componist over zijn passie (te gast bij Sieglinde Michiel in Espresso - radio Klara  vrijdag 11/04/2014)

Daar is de lente, daar is Goede Vrijdag, daar is de Mattheuspassie.

'Beter doen dan Bach? Dat kan niet'

Je moet het maar durven: je eigen versie van Bachs Mattheüspassie maken. Componist en kerkorganist Willem Ceuleers deed het en stelt het resultaat vanavond voor in Antwerpen. In het Nederlands, met punkkapsel.

SJOUKJE SMEDTS

Wat dacht Willem Ceuleers? Wat Bach kan, kan ik beter? Dus laat ik ook maar even de Mattheüspassie onder handen nemen? Hij lacht, en antwoordt dan nederig. "Hoegenaamd niet. Natuurlijk kan ik niet beter dan Bach. De tijd dat ik misschien dacht dat het wel zo was, is al lang voorbij. Je willen meten met Bach zou trouwens niet de juiste motivatie zijn om aan een eigen versie van de Mattheüspassie te beginnen."

Het verhaal van Mattheüs vertellen, daar was het Ceuleers naar eigen zeggen om te doen. Mensen doen reflecteren over hun eigen leven, daarom ook. "Wat niet wil zeggen dat ik het religieuze aspect dat aan de Mattheüspassie is verbonden niet belangrijk vind. Alleen is dat in deze tijd misschien eerder ondergeschikt. Anders komt er niemand luisteren, hè?"

Dat zou natuurlijk wat jammer zijn als je zoals Ceuleers ook mensen die de Mattheüspassie niet kennen, wilt laten kennismaken het verhaal. "Het maakt tenslotte deel uit van ons cultureel erfgoed, of je nu gelovig bent of niet." Om het verhaal ook bij leken in te lepelen, koos Ceuleers dan ook voor een versie in modern Nederlands.

"In de Mattheüspassie van Bach komen zinnen voor als 'Ik wens u dood'. [slip of the pen : dat had moeten zijn ‘Ich wünschte mir den Tod’ – BWV57 ] Daar hing in Bachs tijd een hele filosofie achter waardoor het niet automatisch betekende dat je iemand ook echt dood wenste [echt naar de dood verlangde]. Maar nu klinkt het zo direct en confronterend dat je er niet meer mee moet afkomen. Het verhaal van Mattheüs is al kruidig genoeg (zie kader)."

De muziek die Ceuleers erbij componeerde, is dan ook veel eenvoudiger dan die van Bach. Drie weken werkte hij eraan. "Om tot een kladversie te komen, tenminste", verbetert hij. "Het schaven daarna duurt veel langer, dat is een pokkewerk." En ook een Nederlandse tekst vinden die onder andere theologisch correct is en kan gezongen worden, bleek niet zo eenvoudig. "Uiteindelijk werkte ik zes maanden aan mijn Mattheüspassie."

Maar Ceuleers draagt het project al veel langer met zich mee. Als tiener hoorde hij Bachs versie voor het eerst, als twintiger zong hij mee in de opname van Gustav Leonhardt. "Ik verving een zieke zanger, ik sta zelfs niet in het bijbehorende boekje", herinnert Ceuleers zich. "Maar het maakte een enorme indruk op me."

Het maakte de componist misschien ook een beetje overmoedig. Op zijn 25ste waagde hij zich namelijk een eerste keer aan een eigen bewerking van de Mattheüspassie. "Een jeugdzonde en overmoed", noemt Ceuleers het nu. "Ik voerde de versie dus ook weer af, want er waren allerlei dingen mis mee. Je hebt nu eenmaal ervaring nodig om zo'n project tot een goed einde te brengen. Al zal ik de versie die ik nu maakte over twintig jaar ook weer gedateerd vinden. Of een jeugdzonde noemen."

Losbandige familie

Wie weet. Voor zijn Mattheüspassie hanteert Ceuleers nu toch zijn oude, vertrouwde stijl, met oude instrumenten. Wie hem voor het eerst ontmoet, kan nochtans denken dat Ceuleers voor een punkversie zou kiezen. Zijn kleding is namelijk zwart en alleen zwart, zijn coupe een hanenkam. "Ik moet toch niet met een pruik, hoge hakken en een poederdoos rondlopen? Als mensen bij mij aan een punkversie denken, zegt dat misschien meer over hen dan over mij", lacht hij.

"Ik sta gewoon met twee voeten in het huidige leven, maar ik ben inderdaad ook jong geweest. En wild." Tijdens de voorstelling in de St. Antoniuskerk in Antwerpen vandaag, Goede Vrijdag, zal hij waarschijnlijk wel een beetje op zijn outfit letten. "Niet dat ik me wegsteek, ze kennen me ondertussen wel in de kerk. En meestal zien mensen me toch niet omdat ik boven zit." Ceuleers is namelijk al 32 jaar kerkorganist. Hij leek als student nochtans voorbestemd om door te stromen naar een symfonieorkest of de opera. De familie Ceuleers was trouwens al generaties voor hem actief in de opera.

"Mijn vader (Jan Ceuleers, voormalig directeur-generaal van de openbare omroep, SJS) is ook uiterst muzikaal, maar hij mocht geen muziek studeren. Hij is een oorlogskind en bovendien waren er in de generaties voor hem een paar muzikale maar losbandige familieleden. Dat men in burgerlijke middens vroeger neerkeek op muzikanten omdat ze een liederlijk leven leidden, was dus niet altijd onterecht. (lacht)"

Willem Ceuleers kreeg naar eigen zeggen wel alle kansen. "Mijn moeder vertelt nog altijd dat ze me toen ik klein was gerust twee uur lang alleen kon thuislaten. Ze zette gewoon de radio aan en als ze twee uur later terugkwam, zat ik nog altijd braaf te luisteren." Later leek een carrière als klarinetspeler voor hem weggelegd. "Maar de traditionele muziekscene leek wat ingeslapen, ik zag me daar niet een leven lang in mee draaien. In oude muziek was wel nog zoveel te ontdekken. Toen ik studeerde was er namelijk nog geen traditie om oude instrumenten opnieuw te bemeesteren."

Notoir antiklerikaal

Ondertussen is die traditie er volgens Ceuleers wel, maar nog altijd merkt hij dat mensen oude instrumenten en muziek als museumstukken zien. "Terwijl wij met die instrumenten ons eigen ding doen. We schrijven er een levende taal mee." Toch kiezen alsmaar minder jonge mensen voor een baan als kerkorganist. "Het is in onze sector namelijk onmogelijk om loon naar werken te krijgen.

"Ik denk dat ik een van de best betaalde kerkorganisten van het land ben en de kerk doet haar best, maar het werk is moeilijk en je moet je constant bijscholen." Waarom Ceuleers het toch doet? Hij aarzelt niet. "Het instrument dat ik mag beheren: wat een medium."

Al speelt ook Ceuleers' geloof een kleine rol in zijn keuze voor het kerkorgel. "Hoewel ik volgens de strenge artikels van de kerk wellicht een ketter ben, want ik ben twijfelend." Toch koos Ceuleers er zelf voor om zich zowel voor de rooms-katholieke als voor de protestantse kerk te laten dopen. "Een bevestiging van een zekere waardering en toenadering", vertelt hij. "In het doopsel erkennen de christelijke godsdiensten elkaar nog. Na het vormsel worden bepaalde godsdiensten uitgesloten. Dat vind ik flauw."

Ceuleers ondervindt wel dat er nog altijd een delicate spanning is tussen de verschillende kerken. "Daar ga ik ook op een fijngevoelige manier mee om. Dat wordt gewaardeerd." Ook Ceuleers' vader respecteert zijn keuze, hoewel hij er eerst weinig van begreep. "Ik ben atheïstisch opgevoed, notoir antiklerikaal zelfs, maar ik begon mij af te vragen hoe het kon dat zo'n intelligent man als Bach geloofde in iets zo ongrijpbaars als God.

"Ik ontdekte dat het zo stom nog niet is. Voor mij is vooral de culturele erfenis belangrijk. Het is vanuit die erfenis dat ik begrijp dat er meer aan de hand is dan A plus B is C. Ik zou dus geen boeddhist kunnen worden."

Anderen bekeren om het belang van die culturele erfenis in te zien, is niet Ceuleers' ambitie. "Mensen moeten het zelf maar weten. Als ik met mijn muziek iemand bekeer en daardoor gelukkig maak, ben ik tevreden. Als iemand er onverschillig bij blijft, vind ik dat ook prima. Zolang mensen maar geraakt worden door de verhalen die ik wil vertellen."

Want uitverteld is Ceuleers nog niet. De voorbije twee jaar nam hij de Johannespassie onder handen, nadat de Mattheüspassie volgend jaar wordt hernomen, is het de beurt aan het verhaal van Lucas. Na een interval wil hij ten slotte het verhaal van Marcus op muziek zetten. "En dan?" Ceuleers lacht. "Dan ga ik met pensioen."

Mattheüspassie van Willem Ceuleers, vanavond om 20u in de St.-Antoniuskerk in Antwerpen.

© De Morgen vrijdag 18 april 2014