Waar halen we de electriciteit vandaan na 2025?

up | home | klimaatparadoxen | energiezekerheid | ETS aflaten

 

Als u niet wilt volstaan met hard roepen dàt de CO2-uitstoot moet stoppen, maar ook iets zinnigs wilt zeggen over hòe dat dan kan/moet, dan is dit interview met Griet Ceulemans en Nathal Severijns een aanrader (excerpt uit Knack, 20/06/18 - Dirk Draulans). Zij schetsen twee realistische scenario's voor België na 2025 (het jaar van de kernuitstap) die ze in een interdisciplinair onderzoeksproject gesimuleerd hebben. Het wetenschappelijke artikel is ook beschikbaar: 'Electricity Production Plan for Belgium post-2025', Open access: https://doi.org/10.11116/TDI2017.1.1.

 

Griet Ceulemans draait er niet omheen: 'qua energieverbruik leeft de Belg boven zijn stand. Hij zal van vermindering (privé en maatschappelijk) een topprioriteit moeten maken'. Dat zal niet zonder slag of stoot gaan. 'Heel wat maatschappelijke sectoren zullen fors moeten bijsturen'. Samen met haar collega Nathal Severijns, hoogleraar kernfysica aan de KU Leuven, mengt Ceulemans zich in het energiedebat. Dat debat is sterk gepolariseerd - er lijken evenveel meningen als experts te zijn - echter over één ding is vrijwel iedereen het eens: Als het over energie gaat, is ons land kwetsbaar. 'Door onze bescheiden oppervlakte, onze geografie, ons klimaat, onze bevolkingsdichtheid en onze manier van wonen zal België de komende decennia zijn energiebehoefte niet zelf kunnen dekken met groene energie tegen een aanvaardbare prijs voor de gebruiker', zegt Ceulemans. SeverijnsSeverijns geeft een voorbeeld: 'Om 20 procent van onze energiebehoefte uit wind te halen, moeten er nog 2000 turbines op het land bij komen - boven op het huidige windturbinepark voor onze oostkust, het geplande park voor de westkust en de 900 windturbines die al op het land staan. Het plan Windkracht 2020 van de Vlaamse regering voorziet er 250 tegen 2020: in dat tempo zal het twintig jaar duren voor er 1000 extra zijn. Dat is te traag om een wissel op de toekomst te zijn.' Ook onze afhankelijkheid van het buitenland voor een deel van onze energievoorziening maakt ons kwetsbaar, meent Severijns. 'Ons land zal in de toekomst minder kunnen rekenen op ingevoerde elektriciteit. Nederland zal geen gas meer uitvoeren en Frankrijk zal een aantal oude kerncentrales uit dienst nemen, waardoor het een kleiner stroomoverschot zal hebben.' 'Door op Europees vlak doorgedreven samen te werken, kunnen we de energieproductie mogelijk vergroenen. Via een uitgebreid hoogspanningsnetwerk zou je windenergie uit het noorden en zonne-energie uit het zuiden naar andere landen in de Unie kunnen transporteren', zegt Severijns. Maar hij waarschuwt ook: 'Zulke systemen uitbouwen kan twintig jaar duren.'

Energie-eiland op zee

Kan ons land een overgangsperiode overbruggen? Het antwoord op die vraag is ja - zolang we blijven investeren in wind- en zonne-energie, aangevuld met andere vormen van hernieuwbare energie. In de Kempen zit er potentieel in geothermische energie uit de ondergrond. De mogelijkheid van getijde-energie en een energie-eiland op zee mag niet zomaar van de hand gewezen worden: zo'n eiland heeft een hoge kostprijs, maar kan tot honderd jaar meegaan.
Ook de ontwikkeling van compacte batterijen voor energieopslag verdient steun. De huidige Belgische plannen rond hernieuwbare energie focussen sterk op het laaghangende fruit: de gemakkelijkste opties, die op termijn te weinig rendement opleveren. 'Van de Europese Unie moet ons land 13 procent groene energie hebben tegen 2020, en 27 procent tegen 2030. Eind 2016 zaten we nog maar aan 9 procent', zeggen Griet Ceulemans en Nathal Severijns. Het plan Windkracht 2020 zal volgens hen tot een toename van groene stroom met ongeveer 1,5 procent in vijf jaar leiden, terwijl dat 1,5 procent per jaar zou moeten zijn. 'Gezien de globale opwarming zouden we ondertussen moeten afstappen van elke vorm van fossiele energie', klinkt het. Daarom zijn er drastische maatregelen nodig. 'Net zoals Frankrijk of Groot-Brittannië kan ons land vanaf een bepaalde datum, zoals 2025 of 2030, beter geen nieuwe auto's op fossiele brandstoffen meer toelaten', zegt Ceulemans. Maar ze plaatst ook vraagtekens bij elektrische auto's op energie geleverd door gascentrales: 'Die zijn zo goed als nutteloos tegen het klimaatprobleem.'

Gascentrales? Kernreactoren ? thorium?

'Gascentrales worden in veel plannen opgevoerd als een noodzakelijke tussenstap naar een maatschappij die volledig draait op hernieuwbare energie, maar ze passen niet bij duurzame energieontwikkeling', zegt Ceulemans. 'Nieuwe gascentrales zouden tientallen jaren in gebruik blijven en stoten koolstofdioxide (CO2) uit, terwijl we die uitstoot tegen 2050 net met 80 tot 90 procent moeten verminderen. Elke ton CO2 blijft minstens 100 tot 200 jaar in de atmosfeer hangen, en zal zo de opwarming verder stimuleren.' En daarmee komen de academici bij het meest controversiële deel van hun verhaal. 'In plaats van in gascentrales te investeren, kunnen we de bestaande kerncentrales beter langer laten draaien: die stoten geen CO2 uit, en over hun veiligheid waakt het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) met grote verantwoordelijkheidszin', zegt Severijns. 'Kiezen we daarvoor, dan zouden we de klimaatdoelstellingen voor 2030 en later kunnen halen. En met het uitgespaarde geld kunnen we nieuwe technologie ontwikkelen voor hernieuwbare energie en batterijen.' De wetenschappers zijn zich bewust van de controverse die hun voorstel kan opwekken. 'Het debat rond kernenergie en de vraag of we nog moeten investeren in de huidige kerncentrales is uiterst emotioneel geworden. Aan kernenergie zijn gevaren verbonden, en ze veroorzaakt ook een uitgesproken afvalprobleem.' Een uraniumkernreactor van 1000 megawatt produceert elk jaar ongeveer 245 kilogram langlevend afval, dat zijn radioactieve karakter pas na 10.000-en jaren verliest etc.. 

thorium[intermezzo: What about kerncentrales op thorium? - Heb ik eruitgeknipt. Zéér interessant - en volgens mijn bescheiden mening misschien wel dè echte lange-termijnoplossing, maar lange tijd quasi onbespreekbaar. De scenario's hieronder veronderstellen die niet. Toch geïnteresseerd, klik op de afbeelding van Thor en u zult het weten. Of lees de bijdrage van dezelfde interdisciplinaire werkgroep op VRTNWS van 3 februari 2019]

 

Twee scenario's voor vergroening: kernuitstap en gascentrales (nuclear phase-out)

'We hebben twee scenario's gesimuleerd', zegt Severijns. 'In het eerste bouwen we gascentrales, in het tweede houden we een zo beperkt mogelijk aantal van de huidige kerncentrales een tiental jaar langer open. We zijn telkens uitgegaan van twee dingen: dat we jaarlijks 8,16 gigawatt aan energie nodig hebben (zoveel werd er geproduceerd in 2014, het referentiejaar van de onderzoekers, nvdr) en dat we in 2025 een derde van onze elektriciteitsbehoefte uit zon en wind kunnen halen.'

'Het scenario met gascentrales (volledige phase-out van de kernenergie) leidt onvermijdelijk tot een toename van de CO2-uitstoot, wat niet wenselijk is (het aandeel gas stijgt dan boven de 50%, zie grafiek hierboven). In het andere scenario zullen twee kerncentrales volstaan. Stijgt de energievraag of sputtert de investering in hernieuwbare energie, dan kunnen we een derde openhouden. Zolang je het nodige onderhoud en een sterke controle op de veiligheid verzekert, is daar in principe geen probleem mee. Integendeel: het zou net vreemd zijn centrales die financieel afgeschreven zijn en dus relatief goedkoop elektriciteit kunnen produceren, zonder CO2- uitstoot, níét langer dan veertig jaar te gebruiken.' 'Ondertussen moet er almaar verder geïnvesteerd worden in groene energie. De bestaande gascentrales dienen dan enkel als back-up, voor het geval de kernreactoren stilliggen en er zon noch wind is. Het enige nadeel is dat de overheid het best Doel 4 en Tihange 3 kan openhouden, waardoor ze in twee nucleaire sites moet blijven investeren.' In dit scenario kan het aandeel gas zakken tot iets meer dan 30% (d.w.z. dat kernenergie nog ca. 25% blijft leveren). Enkel in dit scenario is er geen meeruitstoot CO2 vergeleken met 2014 - het referentiejaar van het onderzoek, en halen we de door ons zelf vastgelegde norm - Parijs 2015). Zie grafiek hieronder.

Tijdelijke keuzes

De klimaatopwarming is een ernstig probleem met dramatische sociale gevolgen, onderstrepen Griet Ceulemans en Nathal Severijns tot slot. 'Voor welke oplossingen we ook kiezen: die keuze zal sowieso tijdelijk zijn, omdat de technologie om elektriciteit op te wekken in ijltempo evolueert. Willen we onze maatschappij vrijmaken van fossiele energie, dan moeten we ook kernenergie kunnen blijven overwegen en verder onderzoek naar thoriumkerncentrales kunnen stimuleren. Die optie a priori uitsluiten op basis van puur gevoelsmatige argumenten? Dat zou niet van grote zorgvuldigheid getuigen.'

--

Het wetenschappelijk onderzoek (Electricity Production Plan for Belgium post-2025) is vrij raadpleegbaar via https://doi.org/10.11116/TDI2017.1.1. Aanbevolen. Daar komen ook de beide grafieken vandaan.

Nathal Severijns
- 1961: geboren in Tongeren
- Studie: licentiaat in de natuurkunde en doctoraat in de wetenschappen (KU Leuven)
- 1989-2000: NFWO-onderzoeker (KU Leuven en UCL)
- 2000-2002: hoofddocent (KU Leuven)
- Sinds 2002: hoogleraar (KU Leuven)

Griet Ceulemans
- 1970: geboren in Leuven
- Studie: licentiaat en doctoraat in de wetenschappen (KU Leuven)
- 1998-2000: projectmanager biosensoren (Imec)
- 2000-2012: assistent-onderzoeker en deeltijds docent (UAntwerpen)
- Sinds 2012: deeltijds docent (KU Leuven)

 

vergelijkend overzicht van klimaatimpact-milieuimpact per energiebron (De afbeelding dateert uit 2018. Nieuwe berekeningen zetten kernenergie zelfs op één. De CO2  uitstoot is 6 g/kWh). zie bijv. dit rapport van de VN. Ook het ruimtebeslag is in dat overzicht trouwens zichtbaar) 

klimaatimpact