Franciscus' zonnelied (origineel - opgefrist)
Populaire teksten zijn aan slijtage onderhevig. Ook Francesco heeft daar onder te lijden, vooral sinds hij een heilige is (Sint Franciscus). Dat betekent dat je best teruggaat naar het origineel (als dat nog te vinden is). Ik heb dat gedaan voor zowel zijn uitvinding van de kerststal als voor de beroemde vogelpreek'. Ik was zelf verrast hoe 'fris' de prediking van deze jongeman van Assisi is. Dat geldt ook voor het zonnelied: het loflied op/van de schepping. (jumpto text). Bijv.
- Het is niet een loflied op de schepping (zoals men vaak zegt), maar een loflied van de schepping op God (het Italiaanse 'per' suggereert dit ook). En de mens doet mee...
- Het is het lied van/voor een mens die de dood onder ogen ziet: gedicht/gezongen terwijl hij ziek was en in San Damiano verbleef (= ondertitel). Over deze setting (= het jaar 1124/5) zijn alle bronnen eensluidend ook al verschillen de legendes daarrond.
- Het is niet 'aus einem Guss' (in één keer) gedicht/gezongen. Vooral aan het eind van het lied zijn er toevoegsels (of aangroeisels) van later datum (vaak vromer dus).
In de biografische
reconstructie van Hélène Nolthenius zouden de versregels over de
dood pas in tweede instantie door Franciscus zijn toegevoegd, en wel
vlak voor zijn overlijden. Eén legende zegt dat hij die er letterlijk op
zijn sterfbed zou hebben
bijgecomponeerd (geïmproviseerd, al zingend). Hieronder zijn de
regels waarvan men dit beweert in een andere
kleur gezet. Hoe dit ook zij, het gegeven dàt Franciscus het lied schreef in een
context van ziekte (bij het einde van zijn leven), betekent wel iets voor hoe je dit lied
leest en toepast. Ook als die expliciete regels misschien niet origineel
zijn. Die toevoeging maken het ook lastig zingbaar in vieringen. Dat de paus
het lied gebruikt voor z'n encycliek tegen de klimaatopwarming is logisch, maar ook
wel een instrumentalisering, waardoor de omgang met de
eindigheid van het creatuurlijk leven wat buiten beeld blijft. De
lofprijzing van de ganse schepping bewerkt dat de mens ook zijn eigen
sterven , eindigheid, in dat perspectief leert zien. Hij is ook een
'creatuur', onderdeel van die schitterende schepping die God looft.
Het is
dus geen 'goedkoop lied'. Het getuigt van een 'zich
toevertrouwen' aan de Schepper van het leven in de overtuiging dat ook het
sterven wel in pacem zal geschieden
NB: Vanwege de vreemdheid van het
denken over 'doodzonde' en al helemaal 'de tweede dood' zou ik die strofen
vandaag gewoon weglaten. De 'preektoon' in deze verzen verstoort in elk geval het
stijlregister van de lofzegging. Ik heb die verzen hieronder laten inspringen.
De geciteerde vertaling is van Otger Steggink (Het Zonnelied van broeder Frans van Assisi, Nijmegen, 1982). In deze vertaling wordt het zonnelied afgestoft en opgefrist. For completeness druk ik daarna ook het 'origineel' af (in het Italiaans-Umbrisch). Dat is nuttig voor de literaire appreciatie. De titel is die van de overgeleverde versie waar ook nog een ondertitel bij staat: 'Incipiunt laudes creaturarum quas fecit beatus Franciscus ad laudem et honorem Dei cum esset infirmus apud sanctum Damianum' (= Hier beginnen de lofzangen van de schepselen, die de welgelukzalige Franciscus maakte tot lof en eer van God, toen hij ziek was en verbleef bij de heilige Damiaan.)
Loflied van broeder Zon of loflied van de schepselen
Hoogste, alvermogende, goede Heer,van Jou zijn de lof, de roem en de eer en alle zegening.
Jou alléén, Hoogste, komen ze toe,
en geen mensenkind is waardig ze Jou af te nemen
Wees geloofd, mijn Heer, met al jouw schepselen,
vooral mijn grote broer Zon,
die de dag is en ons verlicht door zichzelf.
En hij is mooi en stralend met grote glans;
van Jou, Hoogste, draagt hij het teken.
Wees geloofd, mijn Heer, door zuster Maan en de Sterren,
aan de hemel heb Jij ze gemaakt: klaar en kostbaar en mooi.
Wees geloofd, mijn Heer, door broeder Wind,
en door de lucht, en bewolkt en helder, en alle weer,
door wie Jij aan jouw schepselen onderhoud geeft.
Wees geloofd, mijn Heer, door zuster Water,
die zeer bruikbaar en nederig is, en kostbaar en kuis.
Wees geloofd, mijn Heer, door broeder Vuur,
door wie Jij de nacht verlicht,
en hij is mooi en speels en robuust en sterk.
Wees geloofd, mijn Heer, door zuster Aarde, onze Moeder,
die ons voedt en verzorgt.
en velerlei vruchten voortbrengt, met kleurige bloemen en groen.
Wees geloofd, mijn Heer, door hen die vergeven uit liefde tot Jou,
en ziekte en tegenspoed verduren.
Gelukkig zij die het in vrede verdragen,
want door Jou, Hoogste, zullen wij worden gekroond.
Wees geloofd, mijn Heer, door onze zuster lichamelijke Dood,
aan wie geen levend mens kan ontkomen.
Wee hen die sterven in de zonden-ten-dode:
gelukkig zij die gevonden zullen worden in jouw heiligste wil,
want de tweede dood zal hen geen kwaad doen.
Looft en zegent Hem, mijn Heer,
en dankt en dient Hem in grote deemoed.
---
Paars = Suggestie op grond van stijlbreuk: latere toevoegingen, hetzij van Francesco zelf (sterfbed) en/of vrome uitbreidingen door fans.
Wat inspringt zou ik sowieso weglaten bij recitatie, want stijlbreuk (Niet meer een schepsel als lofzegger) en/of inhoudelijk problematisch.
---
Canticum fratris Solis vel Laudes Creaturarum
Incipiunt laudes creaturarum quas fecit beatus Franciscus
ad laudem et
honorem Dei cum esset infirmus apud sanctum Damianum
Altissimu onnipotente bon signore,
tue so le laude la gloria e
l'honore et onne benedictione.
Ad te solo, altissimo, se konfano
et nullu homo ene dignu te
mentovare.
Laudato sie, mi signore, cun tucte le tue creature,
spetialmente
messor lo frate sole,
lo qual' è iorno, et allumini noi per loi.
Et
ellu è bellu e radiante cun grande splendore,
de te, altissimo, porta
significatione.
Laudato si, mi signore, per sora luna e le stelle,
in celu l'ài
formate clarite et pretiose et belle.
Laudato si, mi signore, per frate vento,
et per aere et nubilo et
sereno et onne tempo,
per lo quale a le tue creature dai sustentamento.
Laudato si, mi signore, per sor aqua,
la quale è multo utile et humile
et pretiosa et casta.
Laudato si, mi signore, per frate focu,
per lo quale enn'allumini la
nocte,
ed ello è bello et iocundo et robustoso et forte.
Laudato si, mi signore, per sora nostra matre terra,
la quale ne
sustenta et governa,
et produce diversi fructi con coloriti flori et
herba.
et sostengo infirmitate et tribulatione.
* Beati quelli ke 'l sosterrano in pace.
ka da te, altissimo, sirano incoronati.
* Laudato si, mi signore, per sora nostra morte corporale,
da la quale nullu homo vivente pò skappare.
* Guai a quelli, ke morrano ne le peccata mortali:
beati quelli ke trovarà ne le tue sanctissime voluntati,
ka la morte secunda nol farrà male.
Laudate et benedicete mi signore,
et rengratiate et serviateli cun
grande humilitate.