Jan Leyers,
moslimcultuur en moderniteit revisited
Zemni, Van Robaeys (...)
Wie gaat er nu eens echt in op de vraag die Jan
Leyers aan de orde heeft gesteld..
Het islamfundamentalisme richt zich op een moderne
wijze tegen de moderniteit. Dat zag Jan Leyers – onderweg naar
Mekka – voor zijn ogen gebeuren en hij benoemde dat als anti-modern
gedrag. "Nee," corrigeerde Zemni, "wanneer men zich op een
georganiseerde en systematische wijze keert tegen de moderniteit, dan is
dat juist typisch modern." Dat lijkt me wetenschappelijk correct. Maar,
zo dacht ik, dat is de kwestie niet. De onderliggende vraag van Jan
Leyers is niet die naar wetenschappelijke definities, maar naar – ik kan
er ook niets aan doen – naar waarden, rechten en normen, die voor ons
gevoel met het moderne project zo onlosmakelijk verbonden zijn dat het
begrip "moderniteit" los daarvan geen betekenis heeft. Dàt verdient
verdere bezinning.
Hoopvol begon ik dan ook de "brief van de dag" van
Piet Van Robaeys te lezen (DM 3/11/2007) Helaas ging die daar juist niet
op in. Hij bevestigde enkel een hele reeks vooroordelen vanuit een –
laat ik het eens zo noemen – typisch modern definitie-fetisjisme
"Ik definieer
een term, orden de gegevens met behulp van die term en stel dan vast
dat het klopt." Ja, nogal logisch.
In dit stuk wemelt het van waarde-oordelen vanuit een
vertrouwde west-europese historische schematisering, waarbij de term
pré-modern gelijk staat met alles wat de auteur slecht vindt. Het
"individuele vrijheids perspectief" is het nivellerende scheermes van
Ockham en in een lawine van moelijke woorden worden alle geloven,
beschouwingswijzen die ook nog iets anders belangrijk willen vinden en
dat soms op strijdbare wijze naar voren brengen als "pré-modern"
gekwalificeerd (lees: achterhaald, primitief, dom, verwerpelijk). Zo'n
redeneerwijze is niet alleen typisch modern, maar vooral ook gevaarlijk
aanlokkelijk. Alles klopt nu zo mooi. Gemakshalve zijn we echter
vergeten te checken of die schematisering eigenlijk wel recht doet aan
de werkelijkheid, ik bedoel: het leven. Trouwens, nu ik toch bezig ben:
Vaak is is zo'n schematisering de aanloop naar een nieuwe ideologie of
fundamentalisme...
Terzake: Het moderne vooruitgangsgeloof is
geïmplodeerd. Na twee Wereldoorlogen en een Koude erboven op, hebben we
vast moeten stellen dat de maakbaarheid van de ideale samenleving een
illusie is. Weet u nog: Jaren 80: die franse filosoof, Lyotard: het
einde van de "grote verhalen" jaren 90: de machtsgreep van het ene grote
anti-verhaal waartegen je geen verhaal hebt: de internationale
economische wetmatigheden...
Wordt het niet eens tijd vroeg ik mij af, toen ik
beide artikelen las, dat ook sociologen en filosofen zich hiervan
beginnen rekenschap te geven ? We leven in een radicaal plurale
samenleving en dat is niet makkelijk zonder "groot overkoepelend
verhaal". Brokstukken moderniteit zwerven ongecontroleerd rond in onze
samenleving (technisch vernuft, gesofiticeerde wapens, massamedia,
kennis van indoctrinatietechnieken, onderwijsmethoden, democratische
principes...). Het verschil met vroeger is (en dat is het post-moderne
karakter ervan) dat die nu door eender wie kunnen worden gebruikt voor
eender wat: Amerikaanse sectes, fundamentalistische moslims, altenatieve
genezers, rechts en linkse extremisten: ze kunnen zo modern zijn als ik
weet niet wat. En er is géén overkoepelend verhaal meer, waarmee wij
goed en kwaad kunnen schiften. Dat is de tragische "condition
post-moderne".
Daarover zou ik onze wetenschappers eens wat meer
willen horen, in plaats van dat ieder voor z'n eigen deur veegt. En ik
vroeg me af, of het dat niet was, wat Jan Leyers heeft willen signaleren
met zijn gewraakte (gesmaakte) boutade.
|