"De Maagd, de Draak en Michael"

'Er was een oorlog in de hemel...'

Openbaring van/aan Johannes (Apocalyps), hoofdstuk 12     

• Een algemene INLEIDING op het boek Openbaring (de Apocalyps in historische context) = ander document/venster    [preeklijst]
• Wie is Michaël
• Evocatieve Schriftlezing
• Homilie

 

De aartsengel Michael (wie is hij, en wat is zijn 'rol' in dit verhaal)

Michael, Michel, Michiel, Mike… Sint Michiel, de heilige Michael.
Geen heiligverklaarde mens, maar een engel. Sterker nog een aartsengel. Naast hem is er nog Gabriel (Rafaël en Uriël komen enkel in de deuterocanonieke/apocriefe bijbelboeken voor, en dan een explosie aan angelologie in de intertestamentaire tijd en Joodse en christelijke commentaren).
Gabriel kennen we het best: de boodschapper: Ave Maria, zei hij, toen hij haar groette bij de aankondiging van Jezus's geboorte (Annuntiatie).

Michael heeft een andere opdracht/ambt. Hij hoort bij de eindtijd en de eindstrijd. Het laatste oordeel.

Zo staat hij centraal in beeld op het prachtige schilderij in Beaune, Hospice, Hotel Dieu - Rogier van der Weiden (1450): Een elegante jongeman, twee prachtige vleugels, subtiel gevouwen. Boven hem een regenboog. Daarboven (daarop) troont Christus met als voetbank de Golden Globe. Michael heeft een weegschaal in de hand. Hij weegt de ‘zielen van de mensen’. Zijn ze zuiver, rein als licht, wegen ze niets, gaan ze naar rechts (de hemelpoort, voor de kijker links). Gaat de schaal naar beneden, dan is de ziel met zonde bezwaard en gaat het naar... Enfin, u kent de voorstelling...

Ook zo bij die andere grote Vlaamse (Antwerpse) schilder, Hans Memlinc, maar daar ziet u ook dat andere aspect – bekender: Hij draagt een harnas, en een zwaard: Hij is de ‘archistrategos’: de opperbevelhebber van het hemelse leger der engelen, de hemelse heerscharen, de hemelse machten: 'de HEERE der heirscharen' was dat in de Statenbijbel: Dominus Sebaoth (onvertaald). U kent hem/ze uit het Sanctus.

Engelen: Niet enkel lieftallig zingend (Van Eyck, Lam Gods), maar ook strijdend. Niet vrouwelijk, maar mannelijk. En de tegenstander = een draak, een slang, veelkoppig monster: de duivel. Z’n zwaard getrokken, fier rechtop, of in volle actie met de punt gericht op het hart van de draak.

Dat is Michael.

Zoals hij te zien is 170m boven de zeespiegel in de baai van Mont Saint Michel (een 19de eeuwse versie, dat is duidelijk). Onlangs gerestaureerd en teruggeplaatst (spectaculaire beelden)

Maar ook op de hoogste toren van het stadhuis in Brussel: Sint-Michiel – patroonheilige. Ook hier in Antwerpen, niet zozeer de Michielskerk, maar de impressionante verdwenen Sint-Michielsabdij, waarvan onlangs resten zijn blootgelegd. De kloosterstraat is de buitenmuur, tot aan de Schelde reikte het grondgebied, met eigen werf en haven. Norbertus kwam in 1124 orde op zaken stellen (de orde annexeren: Norbertijnen) en en passant de ketterij uitroeien: Tanchelm.

Sint-Michiel: zeer populair...

want … hij beschermt tegen het kwaad, en dat is soms wel nodig. Hij helpt bij de strijd ertegen. Je kunt wel eens het gevoel hebben dat je dat boven het hoofd groeit, dat je het niet aankunt, dat het sterker is dan jij. Niet te verslaan. Maar dat is niet zo: Michael is daar, en met z’n engelenleger om voor u te strijden, om u te beschermen. 

Er is een stad in het Oosten, de vlag is diep blauw, en heeft een gele rand. In het midden staat met getrokken zwaard de aartsengel Michael.

De naam van die stad is Kyiv (vh. Kiev)

---
Michael komt maar 2x in de bijbel voor: in de apocalyptische visioenen van Daniël (jongste deel van het OT) en dusin de Apocalyps van Johannes [die veel van zijn mosterd bij Daniël haalt] Openbaring aan Johannes, h. 12. 
DANIEL 12:1 In die tijd (van grote verdrukking) zal Michaël opstaan, de grote vorst, die de kinderen van je volk terzijde staat....
---

EVOCATIEVE SCHRIFTLEZING VAN HOOFDSTUK 12

De zevende bazuin heeft geklonken: Het begin van het einde is aangebroken. De ziener Johannes is aan het eind van z'n Latijn, moe, niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. Als jongeling had hij hoge verwachtingen gehad… Gewekt door rabbi Jeschua Hanazri, Jezus van Nazareth. Wat had die enorm veel losgemaakt in zijn nog jonge leven: geweldige dingen, nieuwe perspectieven: Gods Rijk zou komen, vrede voor Israel. MAAR: De wereld was er niet beter op geworden, integendeel. Niet alleen rabbi Jezus was vermoord, ook z’n volgelingen werden vervolgd. Tegenwoordig zelfs gekruisigd. Nero in Rome stak ze in brand… En de tempel in Jeruzalem: verwoest, ontwijd, onteerd. Titus met z’n bloeddoorweekte soldatenlaarzen in het Heilige der heilige. En hijzelf: Verbannen, op een eiland voor de kust van Klein-Azie: Patmos. En alle vrienden van vroeger, companen, overleden. Het wordt echt tijd dat God eens orde op zaken komt stellen. Zo kan het niet langer.

Van zulke gedachten vervuld, wandelt Johannes op het strand.

Een koude nacht, glasheldere lucht, volle maan. Als vanzelf worden z’n ogen omhooggetrokken… Waren de sterren niet het schrift der Goden?

En terwijl hij kijkt, trekt het sterrebeeld VIRGO, de Maagd z’n aandacht. De sterren flonkeren helderder dan ooit, Ze geven licht, mini-zonnen zijn het. Ze beginnen te bewegen, te golven: te dansen. Zie, het wordt een vrouw, een echte, 12 sterren verzamelen zich en zwermen rond haar hoofd, koningin des hemels: Regina coeli. En kijk nu eens: de maan als voetbank onder haar voeten. En haar buik: die begint te zwellen: ze is zwanger, hoogzwanger. Hoe schoon. Maar wat is dat, ze schreeuwt het uit: de weeën zijn begonnen. Vol spanning volgt Johannes het tafereel: "Een kind wordt ons geboren, opnieuw, een zoon aan ons gegeven…" Het gaat beginnen.
Maar wat is dat daar?! Een dreigende rode gloed van links: DRACO, de draak richt zich op: en spuwt vuur. De hemel kleurt bloedrood. Hij zwelt, hij groeit, zeven koppen heeft hij, 10 horens en op elke kop een kroon… Recht tegenover de vrouw stelt hij zich op. Hij zwaait met z’n staart en met één zwiep stort 1/3 van de sterren op aarde neer, een regen van vuur....

Het is duidelijk: hij wil het kind, verslinden zal hij het, zodra ze bevallen is. Zodat er geen toekomst zal zijn, geen nieuw begin…

“Maar toen ze het kind gebaard had, een zoon, werd die meteen weggevoerd naar God in de hemel, naar zijn troon. En de vrouw vluchtte naar de aarde, de woestijn in, waar God een plaats voor haar had bereid om te schuilen: 1260 dagen lang…

Buiten bereik is ze van de draak… Briesend slaat die nogmaals met z’n staart, keert zich van de aarde af, naar de hemel toe, hij zoekt naar een bres in het firmament om de aanval in te zetten, op God zelf, en daar - het kind - ‘te roven van voor Gods troon’

SCHRIFTLEZING (Opb 12:7-9)
Er brak een oorlog uit in de hemel.
Michael en zijn engelen bonden de strijd aan met de draak.
De draak en zijn engelen boden tegenstand, maar werden verslagen.
Sindsdien is er voor hen in de hemel geen plaats meer.
De grote draak werd op de aarde gegooid.
Hij is de slang van weleer, die ‘duivel’ of ‘Satan’ wordt genoemd
en die heel de wereld misleidt.
Samen met zijn engelen werd hij op de aarde gegooid.
En toen de draak op de aarde neerstortte was er een groot gejuich in de hemel. Het engelenkoor begon te zingen:

Het heil, en de macht, en het koningschap zijn van onze God,
En van zijn Gezalfde
De duivel en zijn trawanten zijn ten val gebracht.
Verheugd u daarom, gij hemelen en hemelbewoners…
Maar wee de aarde en de zee, en al haar bewoners, want nu is de heer van het kwaad tot bij u gekomen, en hij zal rond gaan, ziedend van woede, want hij weet dat zijn tijd er bijna op zit…

Homilie

BEELD-SPRAAK
Moet je niet uitleggen, want het beeld spreekt. En z’n taal wordt verstaan, en echt niet alleen vroeger (zie de altaarstukken, timpanen etc.), ook nu: Lord of the Rings, Game of thrones, Phantasy, Harry Potter: Draco Malfoy/Malfidus.

Beeldspraak gaat zelfs boven woordspraak: beelden vertellen wat mensen voelen… de ‘imaginatio’. Wat u ook vindt van de Apocalyps, de gevoelens zijn in dit bijbelboek met handen te tasten, sommige delen zelfs bijna fysiek.
Het verhaal van Michael en de draak: een blijver in de christelijke geschiedenis, tot op vandaag. En zeker in West-Europa en heel zeker in het ‘heilige Romeinse Rijk der Duitse Natie. Nog maar eens patroonheilige. Michael heeft het maar druk: overal moet hij de christelijke orde verdedigen, hoeveel wapenschilden heeft hij niet gesierd… ook van elkaar bestrijdende legers.
De aartsengel geannexeerd, ingelijfd, voor karretjes gespannen. Triest.
Laten we goed lezen – enige remedie daartegen: Het beeld volledig laten inwerken.

Het is een wonderlijk verhaal: Er is een oorlog in de hemel: Es erhub sich ein Streit (cantate BWV-19, Michaelis 1726, daar de ‘battaglia’).

Wat een gewaagd beeld… De strijd tussen goed en kwaad hier (dat kunnen we nog wel volgen), maar die heeft een pendant in de hemel. Dat is een verschrikkelijke gedachte: De heer van het kwaad kan daar ook binnendringen. Ja, hij was er vroeger zelfs kind aan huis (Satan als ‘een der engelen’- JOB). Lucifer als gevallen engel. De boodschap van Johannes is duidelijk. Kortaf, zonder veel details meldt hij dat die strijd daar is beslist – dankzij Michael: Hij heeft het kind der belofte
    – het kind please hou het algemeen, opties open.... Het beeld heel laten : ‘een vrouw, een kind, belofte van een toekomst, nieuw leven’ daar (in de hemel) tegen de moordzucht van de duivel kunnen beschermen. Met een welgemikte laatste klap is de draak uit de hemel gestort en op de aarde geland.

Bewust heb ik dat vervolg ook geëvoceerd, want op deze manier besluit Johannes zijn visioen eigenlijk met een dubbele boodschap:

De strijd in de hemel is beslecht: het goede heeft overwonnen. Voor het kwaad is daar geen plaats meer… Halleluja. Het is beslist…
Maar zover is het op de aarde nog niet… We zijn er nog niet vanaf. Integendeel: voor ons is het ‘wee’ (het derde)

En tegelijk (nog maar eens een draai): Het zal niet eindeloos duren, want de tijd is bijna op… Maar inderdaad in die tussentijd kan de macht van het kwaad nog vreselijk te keer gaan, en afgrijselijk veel kapot maken. Ja, iets opbouwen dat kan die niet. Hij kan alleen maar afbreken. Iets tot leven wekken, neen, hij kan enkel dood en verderf zaaien. Maar dat is erg genoeg…

Goddank zal hij niet/nooit/nimmer het laatste woord hebben. Dat is wat de kaleidoscoop van de Apocalyps ons laat zien, in al die beelden. En straks komt er nog eens, die de volgende etappe beschrijft. Aan het eind van het boek wordt de draak nog een verdieping lager gedeponeerd: in de onderwereld, de hel… Daar hoort hij thuis, en daar wordt hij vastgeketend door Michael (voor 1000 jaar, maar eigenlijk voorgoed).

En dan, ja dan, daalt een nieuw Jeruzalem uit de hemel neer, Niet enkel een nieuwe hemel, maar ook een nieuwe aarde, waar God zal wonen tussen de mensen. Zij zullen zijn volk zijn, en hij hun God… En hij zal alle tranen van de ogen afwissen. En er zal geen dood meer, zijn, geen rouw, geen geklaag, geen pijn… want ‘de eerste dingen zijn voorbijgegaan’.
Daarop loopt het uit. Dat is ook de boodschap achter al die visioenen; Hoe vreselijk het ook kan zijn… en het wordt in felle kleuren geschilderd.
Het is het laatste niet…
Om de beeldspraak van de apocalyps samen te vatten:
‘In the End, All shall be well, and all manner of thing shall be well’ (Juliana van Norwich)
Amen.

 

Dick Wursten