Epistre au Roy, du temps de son exil à Ferrare
compositions, summer 1535 – Ferrara first publication - clandestine: 1536 J. Steels – Antwerpen
text: Edition Dolet 1543
A really stunning Epistle if one realises that it is written by an exiled poet to his 'boss', the King of France, who has commanded the persecution for which he has fled the country. Marot defends his attitude and accuses his persecutors... cleverly explaining that they are not so much his enemies, but the King's adversaries. I highlighted the critical passages of this poem.
|
original |
English - Partial, mainly Screech |
NL > vertaling tot begrip (vol fouten) |
|
Je pense bien, que ta magnificence, Souverain Roy, croyra, que mon absence Vient par sentir la coulpe, qui me poingt D'aulcun meffaict: mais ce n'est pas le poinct.
Je ne me sens du nombre des coulpables: Mais je sçay tant de juges corrompables Dedans Paris, que par pecune prinse, Ou par amys, ou par leur entreprinse, Ou en faveur, & charité piteuse De quelcque belle humble solliciteuse, Ilz saulveront la vie orde, & immunde Du plus meschant, & criminel du monde: Et au rebours, par faulte de pecune, Ou de support, ou par quelcque rancune, Aux innocents ilz sont tant inhumains Que content suis ne tomber en leurs mains. Non pas, que touts je les mecte en ung compte: Mais la grand' part la meilleure surmonte. Et tel merite y estre authorisé, 20 Dont le conseil n'est ouy, ne prisé.
Suyvant propos, trop me sont ennemys Pour leur Enfer, que par escript j'ay mys, Où quelcque peu de leurs tours je descoeuvre: Là me veult on grand mal pour petit oeuvre. Mais je leur suis encor plus odieux, Dont je l'osay lire devant les yeulx Tant clair voyants de ta majesté haulte, Qui a pouvoir de refformer leur faulte. Brief, par effect, voyre par foys diverses Ont declairé leurs vouluntés perverses Encontre moy: mesmes ung jour ilz vindrent A moy malade, & prisonnier me tindrent, Faisant arrest sus ung homme arresté Au lict de mort: et m'eussent pis traicté, Si ce ne fust ta grand' bonté, qui à ce Donna bon ordre avant, que t'en priasse, Leur commandant de laisser choses telles: Dont je te rends grâces tres immortelles.
Aultant comme eulx, sans cause, qui soit bonne, 40 Me veult de mal l'ignorante Sorbonne: Bien ignorante elle est, d'estre ennemye De la trilingue, & noble Academie Qu'as erigée. Il est tout manifeste, Que là dedans contre ton vueil celeste Est deffendu, qu'on ne voyse allegant Hebrieu, ny Grec, ny Latin elegant: Disant, que c'est langaige d'Hereticques. O paovres gens de sçavoir touts ethicques! Bien faictes vray ce proverbe courant, 50 Science n'a hayneux, que l'ignorant.
Certes, ô Roy, si le profond des cueurs On veult sonder de ces Sorboniqueurs, Trouvé sera, que de toy ilz se deulent.
Comment douloir? Mais que grand mal te veulent, Dont tu as faict les Lettres, & les Arts Plus reluysants, que du temps des Cesars: Car leurs abus voyt on en façon telle. C'est toy, qui as allumé la chandelle, Par qui maint oeil voyt mainte verité, 60 Qui soubs espesse, & noyre obscurité, A faict tant d'ans icy bas demeurance. Et qu'est il rien plus obscur, qu'ignorance?
64Eulx, & leur court en absence, & en face, Par plusieurs foys m'ont usé de menace: Dont la plus doulce estoit en criminel. M'executer. Que pleust à l'Eternel, Pour le grand bien du peuple desolé, Que leur desir de mon sang fust saoulé, Et tant d'abus, dont ilz se sont munys, Fussent à clair descouverts, & punys. O quatre foys, & cinq foys bien heureuse La mort, tant soit cruelle, & rigoreuse, Qui feroit seulle ung million de vies Soubs telz abus n'estre plus asservies!
75 Or à ce coup il est bien evident, Que dessus moy ont une vieille dent, Quand ne pouvant crime sur moy prouver, Ont tres bien quis, & tres bien sceu trouver Pour me fascher briefve expedition, En te donnant maulvaise impression De moy ton serf, pour apres à leur aise Mieulx mectre à fin leur voulunté maulvaise: Et pour ce faire ilz n'ont certes heu honte Faire courir de moy vers toy maint compte, 85 Avecques bruyt plein de propos menteurs, Desquelz ilz sont les premiers inventeurs.
De Lutheriste ilz m'ont donné le nom: Qu'à droict ce soit, je leur responds, que non. Luther pour moy des cieulx n'est descendu, Luther en Croix n'a pas esté pendu 90 Pour mes pechés: et tout bien advisé, Au nom de luy ne suis point baptizé: Baptizé suis au nom, qui tant bien sonne, Qu'au son de luy le Pere eternel donne Ce, que l'on quiert: le seul nom soubs les cieulx 95 En, & par qui ce monde vicieulx Peult estre sauf. Le nom tant fort puissant Qu'il a rendu tout genoil fleschissant, Soit infernal, soit celeste, ou humain: 100 Le nom, par qui du seigneur Dieu la main M'a preservé de ces grands loups rabis, Qui m'espioyent dessoubs peaulx de brebis.
O seigneur Dieu, permectez moy de croyre, Que reservé m'avez à vostre gloyre. Serpents tortus, & monstres contrefaicts Certes sont bien à vostre gloyre faicts: Puis que n'avez voulu doncq' condescendre, Que ma chair vile ayt esté mise en cendre, Faictes au moins tant, que seray vivant, Que vostre honneur soit ma plume escripvant: Et si ce corps avez predestiné A estre ung jour par flamme terminé, Que ce ne soit au moins pour cause folle: Aincoys pour vous, & pour vostre parolle: Et vous supply, Pere, que le tourment Ne luy soit pas donné si vehement, Que l'âme vienne à mectre en oubliance Vous, en qui seul gist toute sa fiance: Si que je puisse avant, que d' assoupir, 120 Vous invocquer, jusqu'au dernier souspir.
Que dys je? Où suis je? O noble Roy Françoys, Pardonne moy, car ailleurs je pensoys.
Pour revenir doncques à mon propos, Radamanthus avecques ses supposts Dedans Paris, combien que fusse à Bloys, Encontre moy faict ses premiers exploicts, En saysissant de ses mains violentes Toutes mes grands richesses excellentes, Et beaulx thresors d'avarice delivres: 130 C'est assçavoir mes papiers, & mes livres, Et mes labeurs. Et Juge sacrilege, Qui t'a donné ne loy, ne privilege D'aller toucher, & faire tes massacres Au cabinet des sainctes Muses sacres? Bien est il vray, que livres de deffense On y trouva: mais cela n'est offense A ung Poëte, à qui on doibt lascher La bride longue, & rien ne luy cacher, Soit d'art magicq, nygromance, ou caballe. 140 Et n'est doctrine escripte, ne verballe, Qu'ung vray Poëte au chef ne deust avoir, Pour faire bien d'escrire son debvoir.
Mais en user est tousjours evitable: Et d'aultre part, que me nuist de tout lire? Le grand donneur m' donné sens d'eslire En ces livrets tout cela, qui accorde Aux sainctz escripts de grâce, & de concorde: Et de jecter tout cela, qui differe Du sacré sens, quand pres on le confere. Car l'escripture est la touche, où l'on treuve Le plus hault Or. Et qui veult faire espreuve D'or, quel qu'il soit, il le convient toucher A ceste pierre, & bien pres l'approcher 155 De l'Or exquis, qui tant se faict paroistre, Que bas, ou hault tout aultre faict congnoistre.
Le juge doncq' affecté se monstra En mon endroict, quand des premiers oultra Moy, qui estoys absent, & loing des villes: 160 Où certains folz feirent choses trop viles, Et de scandalle, helas au grand ennuy, Au detriment, & à la mort d'aultruy. Ce que sachant, pour me justifier, En ta bonté je m'osay tant fier, Que hors de Bloys partys pour à toy, Sire, Me presenter. Mais quelcun me vint dire, Si tu y vas, amy, tu n'es pas sage: Car tu pourroys avoir maulvais visage De ton Seigneur. Lors comme le Nocher, Qui pour fuyr le peril d'ung rocher En pleine mer se destourne tout court: Ainsi pour vray m'escartay de la court: Craignant trouver le peril de durté, Où je n'euz oncq, fors doulceur, & seurté.
175 Puis je sçavoys, sans que de faict l'apprinsse, Qu'à ung subject l'oeil obscur de son Prince Est bien la chose en la terre habitable La plus à craindre, & la moins souhaitable.
Si m'en allay evitant ce dangier Non en pays, non à Prince estrangier, Non point usant de fugitif destour, Mais pour servir l'aultre Roy à mon tour, Mon second Maistre, & ta soeur son espouse, A qui je fuz des ans a quatre, & douze, De ta main noble heureusement donné.
Puis tost apres, Royal chef couronné, Sachant plusieurs de vie trop meilleure, Que je ne suys, estre bruslés à l'heure Si durement, que mainte nation En est tombée en admiration, J'abandonnay sans avoir commys crime L'ingrate France, ingrate ingratissime A son Poëte: et en le delaissant, Fort grand regret ne vint mon cueur blessant. 195 Tu ments Marot, grand regret tu sentys, Quand tu pensas à tes Enfants petits.
En fin passay les grands froides montaignes, Et vins entrer aux Lombardes campaignes: Puis en l'Itale, où Dieu qui me guydoit, 200 Dressa mes pas au lieu, où residoit De ton clair sang une Princesse humaine, Ta belle soeur, & cousine germaine, Fille du Roy tant craint, & renommé, Pere du peuple aux Chroniques nommé.
205 En sa Duché de Ferrare venu, M'a retiré de grâce, & retenu, Pource que bien luy plaist mon escripture, Et pour aultant que suys ta nourriture.
Parquoy, ô Sire, estant avecques elle, 210 Conclure puis d'ung franc cueur, & vray zelle, Qu'à moy ton serf ne peult estre donné Reproche aulcun, que t'aye abandonné, En protestant, si je perds ton service, Qu'il vient plus tost de malheur, que de vice. |
87
They have given me the name of Lutheriste [lutheran] 103
O Lord God, allow me to believe My pen to write so as to honour you.
And if you have predestined this body of mine And that I, before slumbering away, can call unto you until my dying breath.
What am I saying? Where am I? O noble King Francis, forgive me, for my thoughts carried me away...
To return to my story, In Paris Rhadamanthus and his mates - although I was in Blois at the time - began to take his actions against me grabbing with his violent arms all my excellent great riches, and beautiful treasures, the greedy bastard: viz. my papers, my books, and my labours. You sacrilegeous Judge, who authorised you, who allowed you, to go there and touch, to massacre, the Cabinet of the Sacred Muses?
It is certainly true that
forbidden books
To know evil is often useful, using it should be shunned, always:
By the way, what harm is there
(for me) in reading everything?
The Great Giver has given me the sense to select from those books
everything which agrees
I wandered over great cold mountains, passed through Lombardy's fields: and in Italy God, who guided me, directed my feet to that place, where a humane Princess resided, from your blood your sister by marriage, your niece daughter of a respected and renowned king, "the people's father" as the chronicles say.
Having arrived in her Duchy of Ferrara she received me full of grace and kept me, because my writing really pleased her, and because - after all - me being in your service.
Therefore, Sir, being with her, I honestly and frankly claim that your servant can not be reproached in any way, that he has abandonned you, I affirm, that - if I can not serve you now - this is caused more by adversity than vice. |
Ik weet wel, dat uwe koninklijke hoogheid van mening zal zijn, dat mijn afwezigheid komt door de schuld die me kwelt vanwege een wandaad: maar dat is niet het geval.
Ik voel me niet behoren tot het getal der schuldigen maar ik ken zoveel corrupte rechters In Parijs, dat (je) door middel van steekpenningen of vrienden, of door hen aan te klampen of door een gunstbewijs, of erbarmelijke liefdadigheid van een of andere mooie nederige smekelinge, dat zij redden het smerige en onzuivere leven van de grootste booswicht en crimineel ter wereld En omgekeerd, bij gebrek aan geld Of steun, of door een of andere wrok Zijn ze zo onmenselijk tov onschuldigen Dat ik blij ben dat ik niet in hun handen ben gevallen Niet dat ik hen allemaal over één kam wil scheren: maar het merendeel overstijgt het goede deel En degene die het verdient om hierin gezag te krijgen Van hem wordt de raad niet gehoord, noch geapprecieerd.
Een volgende zaak is dat velen vijanden zijn geworden vanwege hun Hel, die ik op schrift heb gesteld Waardoor ik iets van hun streken heb onthuld. Dus wil men mij groot kwaad doen om een klein werkje. Maar ik ben voor hen nog meer gehaat; omdat ik dat geschrift voorgelezen heb voor de helderziende ogen van uwe hoge majesteit die de macht heeft hun fout te herstellen.. Kortom, inderdaad, tisechtwaar verschillende keren hebben ze laten zien dat ze mij slecht gezind waren... zelfs zijn ze op een bepaalde dag gekomen en hebben mij – ziek was ik – gevangen genomen In hechtenis nemend een man die reeds op z’n sterfbed lag: en ze zouden me nog slechter behandeld hebben als uwe grote goedheid daar niet geweest was, die de goede orde herstelde, nog voor ik het vroeg, hun opdragend zulke zaken te laten: waarvoor ik u eeuwig dankbaar ben.
Net zo als zij (juges), zonder goede reden, wil de onwetende Sorbonne mij kwaad doen. Inderdaad onwetend is ze, om tegenstander te zijn van de Trilingue, de nobele academie die u hebt opgericht. Het is wel duidelijk dat daarin tegen uw hemelse wil verboden wordt, dat men ziet (studeert) citerend ?? Hebreeuws, Grieks of het elegante Latijn: zeggend, dat het de taal van de ketters is. O arme lieden, die alles van de moraal weten, U maakt helemaal waar het bekende gezegde, wetenschap heeft niets hatelijks, behalve voor de onwetende. k weet zeker, o Koning, als men de harten van de SORBONNIEKERs zou peilen men er zou vinden, dat zij over u hun beklag doen.
Waarom klagen ? Welk groot kwaad willen zij u aandoen, Gij die de Letteren en schone kunsten het luisterrijkst gemaakt hebt sinds de tijd van Caesar: Omdat hun misbruik zo zichtbaar wordt .. U bent het die de kandelaar hebt aangestoken waardoor menig oog nu de waarheid ziet die onder een dikke en zwarte duisternis zo lang hier beneden 'huisgehouden' heeft En is niet niets zo obscuur als onwetendheid ?
Zij, en hun hof, afwezig en openlijk hebben mij verschillende keren gedreigd, waarvan de meest onschuldige nog was me als misdadiger voor te leiden. Dat het de Eeuwige behage, voor het grote welzijn van het bedroefde volk, dat hun verlangen naar mijn bloed worde verzadigd; en dat zoveel misbruik, waarvan zij zich hebben bediend worde ontdekt en gestraft.. O 4 5 keer gelukkiger de dood, hoe wreed en rigoureus ook, die weegt in z’n eentje op tegen een miljoen levens waarvan geldt: niet te zijn onderworpen aan zulke misbruiken Trouwens, nu is het ook wel duidelijk dat zij een 'oude wrok' tegen mij hebben, want niet in staat een misdaad tegen mij te bewijzen hebben ze heel goed gezocht en weten te vinden om mij te schaden : een korte actie, u een slechte indruk gevend van mij uw knecht, om daarna op hun gemak hun slechte wil beter ten uitvoering te kunnen brengen: en om dat te doen hebben ze zich niet geschaamd om menig verhaal over mij de wereld in te sturen vol leugenachtige vertelsels waar zij patent op hebben/ de echte uitvinders zijn.
De naam van 'Lutheraan' hebben ze me gegeven Is dat terecht ?, ik antwoord hen: neen. Luther is voor mij niet uit de hemel neergedaald Luther is voor helemaal niet aan het kruis gehangen voor mijn zonden, en – wel te verstaan – ben ik in zijn naam ook nooit gedoopt. Gedoopt ben ik in de naam die zo wel weerklinkt dat, op het horen van die naam, De eeuwige Vader geeft wat men van hem vraagt: (het is) de enige naam onder de hemelen waarin en waardoor deze slechte wereld kan worden gered; de naam die zo machtig is en sterk dat hij elke knie heeft doen buigen hetzij in de hel, de hemel of van een mens; De naam, waardoor de hand van de here God mij heeft gespaard voor deze grote dolle wolven die mij bespiedden vanonder hun schaapskleren.
O Here God, veroorloof mij te geloven dat u mij hebt gereserveerd voor uw glorie kronkelende slagen en mismaakte monsters zijn werkelijk voor uw glorie gemaakt: Omdat u niet hebt ingewilligd / waardig gekeurd dat mijn veile lijf tot as zou worden herleid, zorg er dan tenminste voor, dat bij leven, mijn pen enkel nog uw eer beschrijven zal: en als U dit lichaam hebt voorbestemd op een dag door vlammen te worden verteerd, dat het dan tenminste niet voor een dwaze zaak zou zijn maar voor U, en voor uw woord. En u smeek ik, Vader, dat de kwelling haar (lichaam) niet zo hevig gegeven worde dat de ziel u zou gaan vergeten, u in wie geheel alleen rust haar vertrouwen. En dat ik zo alvorens in te sluimeren u zal aan/inroepen, tot de laatste zucht.
Wat zeg ik ? Waar ben ik ? O nobele koning Frans, vergeef me, ik was met mijn gedachten elders...
Om terug te komen op mijn verhaal Radamanthus met zijn suppoosten In Parijs, hoewel ik in Blois was, Heeft zijn eerste exploten tegen mij gepleegd Door met zijn gewelddadige handen Al mijn excellente rijkdommen te grijpen en de schone schatten, vrij van gierigheid: ttz mijn papieren, en mijn boeken en mijn ‘labeurs’. O, heiligschennende rechter, wie heeft u wet, of toestemming gegeven om te gaan toetsen en uw slachtingen aan te richten in het kabinet van de heilige gewijde muzen ? Weliswaar heeft men er verboden boeken gevonden, maar dat is geen overtreding voor een dichter, aan wie men de teugel gevierd moet laten, en niets moet men voor hem verbergen, t zij magie, nygromantie, of kaballa. Er is geen geschreven of monderlinge leer, die een echte dichter niet in z’n hoofd moet hebben, om goed te schrijven, wat hij moet schrijven.
Het kwade kennen is vaak nuttig, er gebruik van maken is altijd te vermijden. Trouwens, wat schaadt mij alles te lezen ? De grote gever heeft me gegeven gave der uit-lezing van al dat in die geschriften, wat klopt met en overeenstemt met de heilige schriften der genade; en alles te verwerpen, wat verschilt van de heilige zin, wanneer men het van nabij vergelijkt. Want de Schrift is de toetssteen, waarmee men het hoogste goud vindt. En wie het goud wil beproeven hoedanig het is, die moet het toetsen aan die steen, en het heel dicht bij het exquise goud brengen, dat zozeer zich laat zien, dat laag, of hoog, al t andere kenbaar wordt.
De rechter dus, ijverig, verscheen in mijn
appartement, als een van de eersten
ging hij tekeer waar zekere dwazen hen vileine daden pleegden, t is een schande, helaas tot grote schade en en ten koste van, ja, de dood van anderen.. dat wetend, om me te rechtvaardigen,
op uw goedheid verstoutte ik me zozeer
te vertrouwen, te presenteren. Maar iemand kwam me zeggen als jij daarheen gaat, ben je niet verstandig; want je zou wel eens een donkere blik van je Heer kunnen ontmoeten. Dus zoals een Schipper, die om het gevaar van een rots te vermijden in volle zee een heel scherpe wending maakt, zo heb ik – tis waar – mij afgekeerd van het hof bang dat ik ik daar het gevaar van hardheid zo vinden, waar ik overigens enkel zachtheid en zekerheid had.
Temeer daar ik wist, niet uit eigen ervaring, dat voor een onderdaan, het duistere oog vzijn vorst voorzeker de zaak is die hij op de bewoonde wereld het meest moet vrezen, en het minst moet wensen.
Dus ben ik gegaan, het gevaar vermijdend niet naar een vreemd land, of verre vorst, niet eens een vluchtweg gebruikend, maar om een eens een andere Koning te dienen, mijn tweede Meester, en uws zusters echtgenoot, aan wie ik ben gegeven, voor 4 en 12 jaar door uw nobele hand, gelukkiglijk.
Dan kort daarna, koninklijk gekroond hoofd, wetende dat menigeen, met een veel beter leven dan ik, verbrand zijn op toen op een zo brutale manier, dat menige natie er zich over heeft verbaasd, heb ik verlaten, zonder een misdaad te hebben begaan het ondankbare Frankrijk, ondankbaar, ondankbaarst tov zijn Dichter, en haar verlatend is er geen sterk grote spijt mijn hart komen doorwonden. Je liegt Marot, grote spijt voel je, als je denkt aan je kleine kinderen.
enfin ik trok over de grote koude bergen en door de velden van lombardije; dan in Italie, waar god die mij leidde, mijn schreden richtte naar een plaats, waar resideerde een zeer humane princes van uw helder bloed, uw schoonzus, en volle nicht dochter van de zeer gevreesde en beroemde koning, ‘Vader vh volk’ wordt hij in de Kronieken genoemd
In haar hertogdom van Ferrara gekomen, heeft zij mij genaderijk opgenomen en laten blijven, want mijn geschrfiten bevielen haar goed, en trouwens ook omdat ik bij u in de kost ben.
Zodoende, Sire, bij haar verblijvend, kan ik concluderen met een vrij hart en oprecht elan, dat aan uw knecht op geen enkele manier het verwijt kan worden gemaakt, dat ik u heb in de steeek gelaten; terwijl ik betuig, mocht ik uw dienst zijn kwijtgespeeld dan komt dat eerder door ongeluk, dan door ondeugd.
|