Clément Marot

Dit gedicht geeft interessante informatie over de manier waarop Marot met de verering van ‘Onze Lieve Vrouw’ is omgegaan, ruim een decennium na zijn deelname aan de ‘Puy’ van Rouen rond hetzelfde thema. Het thema is een mix van heidense mythologie en christelijke leer. De bekende Griekse mythe van het ‘oordeel van Paris’ (De gouden twistappel met het opschrift: ‘voor de schoonste’:aan wie van de drie godinnen moet hij die geven: Aphrodite, Hera of Athena?) wordt gekerstend, want Maria gaat met de prijs lopen (refreinvers: “Seule merite entre toutes le Pris”). Transpositie van thema’s van het ene betekenisveld naar het andere blijkt typisch voor Marot (‘Technique de déplacement’ noemt Defaux dit (o.a. in Œuvres I, p. 483, 759). Men zou dit gedicht ook kunnen lezen als een transpositie van het verschijnsel ‘puy de Marie’ zelf. De sfeer die gecreëerd wordt in het begin interfereert daar beslist mee, als ze er al niet aan refereert.

Dedans Syon au Pays du Judée

Fut un debat honneste suscité

Sur la beaulté des Dames collaudée

Diversement par ceulx de la Cité:

5 Et sans faveur de Maison, ne de Race

Fut dit, que celle ayant le plus de grâce,

Seroit plus belle. Or sommes hors de peine

(Dit lors quelc’un) car Marie en est pleine,

Pleine en sa Forme, & pleine en ses Espritz.

10 Que ce Proces doncques plus on ne meine:

Seule merite entre toutes le Pris.

Ceste Sentence à son honneur vuydée (vuyder = beslechten)

Maintes en mist en grand perplexité,

Qui pour envie, & gloire oultrecuydée

15 Nouveau debat contre elle ont excité

A leurs honneurs veullent qu’on satisface:

Si ont requis, que chanter on la fasse,

Disant qu’elle a l’Organe mal sereine,

Parquoy n’estoit en vertus souveraine.

20 Brief, de la voix toutes ont entrepris

La surpasser d’aultant, que la Sereine

Seule merite entre toutes le Pris.

Lors chascune a sa Chanson recordée

D’ung Estomac par froit debilité,

25 Mais ceste Vierge en voix mieulx accordée

Que Orgues, ne luz, chanta ce beau Dicté:

Brunette suis, mais belle en Cueur, & Face, Hgl 1,5 : nigra sum pejoratief

Et si en tout toutes aultres j’efface.

Ce bien m’a faict la puissance haultaine

30 Du Dieu d’aymer, qui de sa Court loingtaine

M’est venu veoir, d’ardante Amour espris.

Doncques (non moy) mais sa bonté certaine

Seule merite entre toutes le Pris.

La voix, qui est de ce corps procedée,

35 Perça d’Enfer l’orde concavité:

Des neuf Cieulx a la haulteur excedée

Par son Hault ton, plein de suavité:

Qui fut ouy au Monde en toute place:

Mort endormit; Dormantz plus froitz que glace

40 A resveillez: pauvre Nature humaine

Gisant au Lict se lieve, & se pourmaine

Du grand soulas qu’en ceste voix a pris:

Certainement qui tel bien luy ameine,

Seule merite entre toutes le Pris.

45 Lors l’Assistance en raison bien fondée

Sur champ conclud (et conclud verité)

Qu’impossible est telle voix redondée

Estre Organe ayant impurité:

Mesmes Envie à la fin s’accorde à ce,

50 Et refraignit à ce Chant son audace

Mieulx que Pluton sa fureur inhumaine

Au chant d’Orphée en l’infernal Dommaine

Donc Estomachz de froidure surpris,

Quand chanterez, chantez Marie saine

55 Seule merite entre toutes le Pris.

Envoy

Le divin Verbe est la voix, & alaine,

Qui proceda d’organe non vilaine,

C’est de Marie, où tous biens sont compris

Dont de rechef ce Reffrain je rameine,

60 Seule merite entre toutes le Pris.

De transpositie is ingenieus uitgewerkt. Van de Olympus is het tafereel overgebracht naar “Syon au Pays du Judée” (r. 1). Schoonheid wordt gedefinieerd als “celle ayant plus de grâce / seroit plus belle” (r. 6-7) en aangezien van Maria geldt dat ze van gratie vol is “en sa Forme, & pleine en ses Espritz” (r. 9) is het pleit al beslecht (r. 11-12). Er komt protest vanwege Envie (r. 14, gepersonifieerd: r. 49). Een nieuw criterium voor Schoonheid en Gratie wordt vastgesteld: het lied, de stem (“que chanter on la fasse” r. 17; ‘la Chanson’ r. 23; ‘la voix’ r. 34): Enkel wie ‘la Sereine’(r. 21)overtreft verdient de prijs. Maria zingt het zuiverst en wat zij zingt, het is het Hooglied der liefde: “Brunette suis, mais belle”(nigra sum sed formosa, r. 27) [Hooglied 1, 5. De transpositie van aardse (i.c. hoofse) liefde tot religieuze is een klassieke allegorese. Nigra is in de kerkelijke uitleg pejoratief],want ze wordt bemind door de koning der koningen. Daarom, dat wil zeggen: Omwille van zijn goedheid (niet om zichzelf) verdient Maria de prijs (r. 32-33).

De hele volgende strofe (r. 34-44) is gewijd aan de reikwijdte van die stem (‘La voix’), de viva vox, de logos die uit Maria’s mond is uitgegaan: Ze dringt door in de onderwereld (‘Enfer,’ r. 35), doet de dood inslapen en wekt de doden op uit hun ijzige slaap (39) [(In Dante’s Inferno is de kern van de hel ook ijskoud]. De menselijke natuur verrijst. In de laatste strofe (r. 45-55) geeft iedereen toe dat zulk een stem enkel uit een ‘zuivere’ mond kan komen en met een laatste mythologische verwijzing naar Orpheus in de onderwereld (r. 51-52). Maria krijgt de prijs. De Envoy drukt nog eens helder uit wat inmiddels wel duidelijk is: “Le divin Verbe est la voix”(r. 56).