Quand viendra le siècle doré,

Qu'on verra Dieu seul adoré,

Loué, chanté, comme il l'ordonne,

Sans qu'ailleurs sa gloire l'on donne?

Quand n'auront plus ne cours ne lieu,

Les Chansons de ce petit Dieu

A qui les Peintres font des ailes?

O vous Dames, et Demoiselles,

Que Dieu fait pour être son Temple,

Et faites, sous mauvais exemple,

Retentir et Chambres, et Salles

De Chansons mondaines, ou sales,

Je veux ici vous présenter

De quoi, sans offense, chanter:

Et sachant, que point ne vous plaisent

Chansons, qui de l'amour se taisent:

Celles qu'ici présenter j'ose

Ne parlent, certes, d'autre chose:

Ce n'est qu'amour, Amour lui-même,

Par sa sapience suprême,

Les composa, et l'homme vain

N'en a été que l'écrivain.

Amour, duquel parlant je vois,

A fait en vous langage, et voix

Pour chanter ses hautes louanges,

Non point celles des Dieux étranges,

Qui n'ont ni pouvoir, ni aveu

De faire en vous un seul cheveu.

L'amour dont je veux que chantez

Ne rendra vos coeurs tourmentez

Ainsi que l'autre, mais sans doute,

Il vous remplira l'âme toute

De ce plaisir solacieux

Que sentent les Anges aux cieux,

Car son Esprit vous fera grâce

De venir prendre en vos coeurs place,

Et les convertir, et muer,

Faisant vos lèvres remuer,

Et vos doigts, sur les Epinettes,

Pour dire saintes Chansonnettes.

O bien heureux, qui voir pourra

Fleurir le temps, que l'on ouïra

Le Laboureur à sa charrue,

Le Charretier parmi la rue,

Et l'Artisan en sa boutique,

Avecques un Psaume, ou Cantique,

En son labeur se soulager:

Heureux, qui oïrat le Berger,

Et la Bergère, au bois étant,

Faire que rochiers, et étangs,

Après eux chantent la hauteur

Du saint Nom de leur Créateur.

Souffrirez-vous qu'à joie telle,

Plutôt que vous, Dieu les appelle?

Commencez, Dames, commencez,

Le siècle doré avancez,

En chantant d'un coeur débonnaire

Dedans ce saint Cantionnaire:

Afin que du monde s'envole

Ce Dieu inconstant d'amour folle,

Place faisant à l'amiable

Vrai Dieu d'amour, non variable.

Le premier jour d'Août.
1543.

Wanneer komt de gouden eeuw
waarin men God alleen vereert
prijst, bezingt, zoals hij verordineert,
zonder elders zijn eer te verschenken.
Wanneer zal het zijn, dat die chansons
van dat kleine godje, die de schilders
vleugels geven geen vrij baan meer krijgen?

O gij dames, gij jonkvrouwen,
die God gemaakt heeft om zijn
Tempel te zijn wat stelt gij toch een slecht voorbeeld !
Uw vertrekken weergalmen van werelse
chansons en liederlijke liedjes.
Hier bied ik u aan, iets dat u
zonder enig probleem kunt zingen:
Ik weet wel, dat liederen u niet plezieren
als ze niet over de liefde gaan:
Welnu, deze hier, die ik u presenteren durf,
echt waar, gaan nergens anders over.

Het is de liefde, de Liefde zelf die in zijn verheven wijsheid
ze heeft gecomponeerd.
Het mensenkind

speelde enkel voor notaris.
De Liefde, waarover ik spreek,
heeft uw taal en stem reeds geprepareerd
om zijn hoge lof te zingen,
niet de lof dus van vreemde goden die geen macht hebben,
noch gezag waarover u zich zorgen zou moeten maken (cheveu => ennui)

De Liefde, waarvan ik wil dat gij zingt
, zal uw harten niet zo kwellen als die andere;
maar ongetwijfeld zal zij uw gehele ziel vervullen
met die troostrijke blijdschap,
die de engelen in den hemel gevoelen,
want haar geest zal u de genade schenken
om in uw harten zich te nestelen
die te bekeren, te veranderen,
waarbij zij uw lippen doet bewegen
en uw vingers, op de spinetten
om heilige liedekens te zingen.

O, welzalig degene die de tijd zal zien
bloeien, waarin men horen zal
de landman bij zijn ploeg,
de voerman langs de straat
de handwerksman in zijn winkel
met een psalm of een lied op z'n lippen
om de last van de arbeid te verlichten.
Gelukkig hij, die zal horen, hoe herder
en herderinnetje, in het bos,
rotsen en vijvers zal laten weerklinken
van de hoogheid van de heiligen naam
van hun Schepper!
Accepteert u, dat tot zo'n vreugde,
God hen roept, veeleer dan u ?
Begint dan Dames, begint
Laat de gouden eeuw aanbreken
zingend met een zachtmoedig hart
uit dit heilige "cancionair"
Opdat uit de wereld wegvlucht
Die onstandvastige god van de dwaze liefde
om plaats te maken voor
de vriendelijke ware God
der onveranderlijke liefde..

1 augustus 1543

scene

structure

summary

1

dedication

a royal prayer book for a ‘Roy treschrestien’ because the two are alike:

2

reason for dedication: similarities King François
and King David.

same virtues: prudence; inner strength in adversity, bringing about peace; great both in war and writing.

3

sources of inspiration of David

God was David’s Apollo, the Holy Spirit his Muse, Grace his fountain.

4

comparison with profane subjects

David’s does not write mundane fables but divine verses about the ‘lover of the blessed souls.’

5

characterisation of the God of Psalms

God is the King of kings, God of Hosts, Shepherd, Law and judgement:

6

Gods double judgment

sweet for the elect, harsh for the rejected.

7

David is an instrument and a perfect type of Christ

The voice is the Holy Spirit, David is an instrument and also the most perfect ‘figure’ of Christ.

8

the knowledge the Psalms convey

Knowledge of the self and of God, man being nothing, God all in all, as becomes manifest in nature and history.

9

the effect of the Psalms

Like a medicine the Psalms cure all illnesses and offer consolation in adversity.

10

poetic appraisal of the Psalms I

More lyrical than Homer and Horace, both stylistically and in descriptions and in affects.

11

biblical example

Example of Saul’s mania, cured by David’s poetry.

12

poetic appraisal of the Psalms II

Orpheus, Arion, Phebus would have given David the laurel wreath and,

13

obscuration of the old text

though the music is lost, the text has survived, but has become hard to understand.

14

recent restitution of the Psalms

The Royal lecturers however, have restored it in its original clearness, and these translations are Marot’s first fruits, more to follow.

Au treschrestien Roy de France, Françoys premier de ce nom,

Clement Marot, Salut.

Jà n'est besoing, Roy, qui n'as ton pareil,
Me soucier, ne demander conseil,
A qui je doibs dedier cest ouvrage:
Car (oultre encor, qu'en toy gist mon courage)
Tant est cest oeuvre et Royal, et chrestien,
Que de soymesme il se dict estre tien:
Qui as par droict de treschrestien le nom,
Et qui es Roy, non de moindre renom
Que cestuy là, qui meu du sainct Esprit,
A le dicter, et le chanter se prit.

Certainement la grande conference
De ta haulteur, avec sa preference
Me monstre au doigt, qu'à toy le dedier,
C'est à son poinct la chose approprier.

Car il fut Roy de prudence vestu:
Et tu es Roy tout orné de vertu.
Dieu le donna aux peuples Hebraicques,
Dieu te debvoit (ce pensé je) aux Gallicques.
Il estoit Roy des siens fort honnoré:
Tu es des tiens (peu s'en fault) adoré.

Fort bien porta ses fortunes adverses:
Fort constamment les tiennes tu renverses.
Sçavoir voulut toutes sciences bonnes:
Et qui est celle, à quoy tu ne t'adonnes?

En Dieu remist et soy, et son affaire:
Tu as tresbien le semblable sceu faire.

Il eut en fin la paix par luy requise:
Tant quise l'as, qu'en fin tu l'as acquise.

Que diray plus? vous estes les deux Roys,
Qui au milieu des Martiaulx destroits
Avez acquis nom d'immortalité:
Et qui durant paix, et tranquillité
L'avez acquis par sciences infuses,
Daignant (touts deux) tant honnorer les Muses,
Que d'employer la mesme forte dextre
Sceptre portant, et aux armes adextre,
A faire escriptz: qui si grand force ont,
Qu'en rien subjectz à la mort ilz ne sont.

O doncq' Roy, prends l'Oeuvre de David,
Oeuvre plus tost de Dieu, qui le ravit,
D'aultant que Dieu son Apollo estoit,
Qui luy en train, et sa harpe mectoit.

Le sainct Esprit estoit sa Calliope:
Son Parnasus montaigne à double croppe
Fut le sommet du hault ciel cristallin.

Finablement son ruysseau Caballin,
De grâce fut la fontaine profonde,
Où à grands traictz il beut de la claire unde:
Dont il devint Poëte en ung moment
Le plus profond dessoubs le firmament:
Car le subject, qui la plume en la main
Prendre luy feit, est bien aultre, qu'humain.

Icy n'est pas l'adventure d'Aenée,
Ne d'Achiles la vie demenée.

Fables n'y sont plaisantes, mensongieres,
Ny des mondains les amours trop legieres.
Ce n'est pas cy le Poëte escrivant
Au gré du corps, à l'Esprit estrivant.

Ses vers divins, ses chansons mesurées
Plaisent (sans plus) aux âmes bien heurées:
Pource, que là trouvent leur doulx Amant
Plus ferme, et cler, que nul vray diamant:
Et que ses faictz, sa bonté, et son pris
Y sont au long recités, et compris.

Icy sont doncq' les louanges escriptes
Du Roy des Roys, du Dieu des exercites:
Icy David le grand Prophete Hebrieu
Nous chante, et dict, quel est ce puissant Dieu,
Qui de Bergier en grand Roy l'erigea,
Et sa houlette en sceptre luy changea.
Vous y orrez de Dieu la pure Loy
Plus cler sonner qu'argent de fin aloy:
Et y voyrrez, quelz maulx, et biens adviennent
A touts ceulx là, qui la rompent, et tiennent.
 

Icy sa voix sur les reprouvés tonne,
Et aux esleuz toute asseurance donne,
Estant aux ungs aussi doulx, et traictable,
Qu'aux aultres est terrible, et redoutable.

Icy oyt on l'Esprit de Dieu, qui crie
Dedans David, alors que David prie:
Et faict de luy ne plus ne moins, que faict
De sa musette ung bon joueur parfaict.
CHRIST y voyrrez (par David) figuré,
Et ce qu'il a pour noz maulx enduré:
Voyre mieulx painct (mille ans ains sa venue)
Qu'apres la chose escripte, et advenue,
Ne le paindroyent (qui est cas bien estrange)
Le tien Janet, ne le grand Michel Ange.

89-106

Qui bien y lict, à congnoistre il apprend
Soy, et celluy, qui tout voyt, et comprend:
Et si oyrra sur la harpe chanter,
Que d'estre rien, rien ne se peult vanter:
Et qu'il est tout (en ses faicts, quant au reste)
Fort admirable, icy se manifeste:
Soit par l'effect des grands signes monstrés
Aux siens estants par Pharaon oultrés:
Soit par le grand, et merveilleux chef d'oeuvre
Du ciel vousté, qui toutes choses coeuvre:
Ou par le cours, que faict l'obscure nuict:
Et le cler jour, qui par compas la suyt:
Soit par la terre en l'air espars pendue,
Ou par la mer autour d'elle espandue:
Ou par le tour, qui aux deux prend naissance:
Sur quoy il veult, qu'ayons toute puissance,
Nous apprenant à le glorifier,
Et de quel cueur nous fault en luy fier.

107-114

O gentilz cueurs, et âmes amoureuses,
S'il en fut oncq, quand serez langoreuses
D'infirmité, prison, peché, soucy,
Perte, ou opprobre, arrestez vous icy.
Espece n'est de tribulation,
Qui n'ayt icy sa consolation:
C'est ung jardin plein d'herbes, et racines,
Où de touts maulx se trouvent medecines.

Quant est de l'art aux muses reservé,
Homere Grec ne l'a mieulx observé.
Descriptions y sont propres, et belles:
D'affections il n'en est point de telles:
Et trouveras (Sire) que sa couronne,
Ne celle là, qui ton chief environne,
N'est mieulx, ne plus de gemmes entournée,
Que son oeuvre est de figures aornée.

Tu trouveras le sens en estre tel,
Qu'il rend là hault son David immortel,
Et immortel çà bas son livre, pource
Que l'Eternel en est premiere source:
Et vouluntiers toutes choses retiennent
Le naturel du lieu, dont elles viennent.

Pas ne fault doncq', qu'aupres de luy Horace
Se mecte en jeu, s'il ne veult perdre grâce:
Car par sus luy volle nostre Poëte,
Comme feroit l'Aigle sus l'Alouëte,
Soit à escripre en beaulx Lyricques vers,
Soit à toucher la Lyre en son divers.
 

N'a il souvent au doulx son de sa Lyre
Bien appaisé de Dieu courroucé l'ire?
N'en a il pas souvent de ces bas lieux
Les escoutants ravy jusques aux cieulx?
Et faict cesser de Saül la manie,
Pendant le temps, que duroit l'armonie?

141-150

Si Orpheus jadis l'eust entendue,
La sienne il eust à quelcque arbre pendue:
Si Arion l'eust ouy resonner,
Plus de la sienne il n'eust voulu sonner:
Et si Phebus ung coup l'eust escoutée,
La sienne il eust en cent pieces boutée,
Au moins laissé le sonner pour l'ouyr,
Affin d'apprendre, et de se resjouyr,
En luy quictant son Laurier de bon cueur,
Comme en escriptz, et en armes vainqueur.

Or sont en l'air perdus les plaisants sons
De ceste Lyre, et non pas ses chansons:
Dieu a voulu (jusqu'icy) qu'en son Temple
Par ses beaulx vers on le serve, et contemple.
Bien il est vray (comme encore se voit)
Que la rigueur du long temps les avoit
Rendus obscurs, et durs d'intelligence.

158-170

Mais tout ainsi, qu'avec diligence
Sont esclaircis par bons esprits rusés
Les escripteaulx des vielz fragments usés:
Ainsi (ô Roy) par les divins esprits,
Qui ont soubs toy Hebrieu langaige appris,
Nous sont jectés les Psalmes en lumiere,
Clers, et au sens de la forme premiere:
Dont apres eulx (si peu, que faire sçay)
T'en ay traduict par maniere d'essay
Trente sans plus, en ton noble langaige,
Te suppliant les recevoir pour gaige
Du residu, qui jà t'est consacré,
Si les veoir touts il te venoit à gré.

[Dutch: partial werkvertaling]

It is not necessary, o King,

to worry nor to ask advice,

whom to dedicate this work.
.. en plus ook in u leeft mijn moed
Zozeer is dit werk koninklijk en christelijk
dat het van zz zegt het uwe te zijn.
want u wordt terecht “treschrestien” genoemd
die koning bent, niet minder beroemd
dan die daar, die bewogen door de Hgeest
het heeft gedicteerd en zich op het zingen ervan heeft toegelegd.
 

conference = comparison vergelijkingspunt:
Uw hoogheid met zijn voorkeur.
Dat betekent dat ze u wijden eigenlijk zoveel is als ze ‘thuis brengen’

Want hij was koning met prudence bekleed,

u met deugd versierd.
God gaf het aan het Hebreeuwse volk,
God verplicht u, zo dacht ik, (het te geven) aan het Franse volk.
David
U
Hij droeg zijn tegenslagen
u wendt de uwe
Hij wilde alles weten..
en u idem (s'adonner = zich wijden aan)
En god beloonde hem
en u idem
Zo is er eindelijk vrede, door hem verlangd
Zozeer u de vrede hebt gezocht, dat u ‘m eindelijk hebt gekregen.. (= vrede met Charles V, 1538)

Wat nog? U bent de twee koningen
die temidden der krijgs-engten (situaties, plaatsen, gevaren)

onsterfelijke naam hebt verworven
en die gedurende rust en vrede
het gedaan hebt gekregen door ingegoten WETENSCHAPPEN,

behagend de MUZEN zozeer te honoreren,

dat u met dezelfde sterke rechterhand

scepter dragend, netzozeer handig in de wapens,

ook bent gaan schrijven; geschriften die zo'n kracht hebben

dat ze helemaal niet meer aan de dood onderhevig zijn.

(Frans I = dichter)

dus koning, accepteer het WERK van David

dwz van GOD, die hem ‘vervoert’,
alsof God zijn APOLLO was,
die op weg zette en met z’n harp begeleidde.
de HGEEST was zijn calliope.
Zijn Parnassus – met dubbele bult
was de hemelscristallijnen top.
Tenslotte zijn Caballijnse beek (=HELICON-Pegasus)
was de diepe fontein der GENADE.
waaruit hij met grote teugen helder water dronk.
Daarom de DIEPSTE DICHTER op aarde
want het subject/onderwerp
dat hem de pen deed grijpen
was anders dan menselijk..

Geen aventuren van AENEAS;
ACHILLES

noch fabels, leugens, noch lichtemondaine liefdes. (impudique/lascive & variable changeante)
niet voor de lichamelijke wensen,
die tegen de geest strijden.

Zijn divine verses, his well measured songs
bevallen de zielen der welgelukzaligen.
want dààr vinden ze hun ZOETE MINNAAR
vaster en helderder dan een echte diamant:
zijn daden, goedheid en zijn waarde
verhaald en bevat.
 

Hier zijn de lofprijzingen beschreven
der KING OF KINGS, Heer der heerscharen
Hier zingt David, groot HEBREEUWS profeet
over hoedanig deze machtige God is
die de HERDER in een groot KONING verandert
en zijn herdersstaf in een scepter. > zalving
U zult hier horen van God de pure wet
helderder klinkend dan fijn zilver.. (ps 19?)
En zult zien welk onheil hen overkomt
die die wet breken (heil die m houden).
 

Hoe zijn stem over de veroordeelden dondert
en de VERKORENEN verzekering schenkt.
zacht voor de enen,
vreeslijk voor genen.
 

Hier hoor je GEEST vn God,
die roept in David als hij bidt:
En hij maakt van hem niet meer of minder,
dan wat een goede muzikant uit z’n musette haalt.
Christus ziet u, door David “figuré”  (prefiguratief - typologie)
en wat hij voor onze zonden heeft doorstaan.
waarlijk beter geschilderd 1000 jaar voor znkomst
dan – de zaak geschied – hebben

geschilderd (vreemd maar waar)

uw eigen JANET (Jean Clouet)en de grote Michelangelo.
 

Wie goed leest, hij leert zowel ZICHZELVE kennen

als Hem die alles ziet en begrijpt
en zo zal hij op de harp horen zingen
dat niets te zij, niets te stoefen
en dat Hij is alles (en zijn daden)
aanbiddelijk... dat zie je hier.
tzij door de grote tekenen de zijnen gedaan
uitgebuit door farao.
tzij door het grote meesterwerk van het
hemelgewelf, dat alles overdekt.
Of door de loop der donkre nacht.
en de heldere dag, die haar op de voet volgt:
tzij over de aarde in de lucht lichtend gehangen
of over de zee rond haar uitgespreid..
of door de omloop, die uit beiden geboren is.
waarop hij wil, dat wij zouden hebben alle macht,
ons lerend hem te eren
en met welk hart wij hem vertrouwen.

O vriendelijke harten, verliefde zielen
als t ooit gebeurt dat je lijdend smacht
zwakte, gevang, zonde, zorg,
verlies, schande, blijf dan hierbij stilstaan;
Er is geen ruimte voor tribulation
die hier geen consolation vindt.
het is een tuin vol kruiden en wortels
waar medicijn is tegen elk kwaad.

Wat de kunst betreft, aan de muzen voorbehouden
De griekse HOMERUS heeft haar niet nageleefd
beschrijvingen, okay, mooi
gevoelens, nergens dezulke.
En gij zult vinden (sire) dat zijn kroon
 - noch diegene die uw hoofd kroont ??? -
niet beter is, noch met meer parels bezet
dan zijn werk met figures (polyseem) versierd.
Gij zult de zin vinden zo te zijn
dat hij daarboven ZIJN David onsterfelijk maakt.
netzo onsterfelijk als hier zijn boek
want God is eerste bron.
En alle zaken keren vanzelf terug naar hun bron.
waaruit ze springen.
 

Niet nodig dus, bij hem Horatius op te voeren,

als hij niet genade verlizen wil;
Want boven hem zweeft onze POEET,
zoals een adelaar boven de zwaluw.
tzij in tschrijven van lyrische verzen
tzij in het bespelen van de lier.

Heeft hij niet vaak met zijn zoete lierklank
de toorn van God gestild ?
in deze lage plaatsen
de luisteraars vervoering gebracht
en bij SAUL de waan verdreven
zolang hij de harmonie deed duren ?
 

Had Orpheus hem gehoord
hij had de zijne aan de wilgen gehangen.
Arion ...
de zijne niet meer willen horen;
Phebus (= Apollo)... één akkoord gehoord
de zijne in 100 stukken geslagen..
of om enkel hem te laten klinken
om te leren, zich te verheugen.
hem latend zijn lauwerkarns van harte
zowel in schrift, als in overwinningswapens.
 

Wel zijn de klanken verwaaid
van zijn lier, maar niet zijn liederen (chansons):
God heeft (tot vandaag) gewild dat in zijn tempel
men door zijn mooie verzen hem diene en gedenke.
Wel is het waar (zoals men ziet)
dat de tand des tijds hen heeft
obscuur gemaakt, en hard te verstaan..
 

Maar zoals ze met ijver zijn
verhelderd door scherpe geesten
deze schrijfsels van oude verweerde mss.
Zo, KONING, door goddelijke geesten
die onder u de HEBREEUWSE taal hebben geleerd
zijn de PSALMEN ons in het licht geworpen
helder, en wat de betekenis betreft in de oervorm..
Want na hen (met mijn kleine kracht)
heb ik ze voo ru vertaald bij wijze van proeve
DERTIG, meer niet, in uw edele taal,
u biddend, hen als aanbetaling te ontvangen
van de rest, die REEDS aan u is gewijd
als u ze tenminste allemaal belieft te zien.