Alain de Lille: De Incarnatione Rhytmus

Magistri Alani de Insulis de Incarnatione Christi rhythmus perelegans, quo divinum id opus omnes artium liberalium regulas aspernatum fuisse perquam ingeniose cecinit.

(that is to say: a virtuoso metrical demonstration that the seven liberal arts cannot comprehend (in every sense of the word) the paradox of the Divine Incarnation.

First published by Buzelin(us) in his Gallo Flandria (Douai, 1625) see image >>, then also in Alani opera omnia (by Abbot De Visch, Antwerp, 1654). Without changes copied in Mignes Patrologia Latina with the works of Alain (vol. 210) in 1855.

The seven stanzas mirror the trivium and quadrivium (= entire scholarly/scientific curriculum of those days).

Versions/editions are discussed by Marie-Thérèse d’Alverny in a contribution to the 'Festschrift' voor Henri Lubac, L'homme devant Dieu, t. II, pp 126-128 and included in her edition of Alain de Lille, textes inédits (1965). Two versions might go back to Alain himself (Poets are hardly ever satisfied with their output. Dutch: er is geen einde aan het fijnslijpen en bijschaven.)

My translation is 'under construction'. The Latin is difficult (wordplay) and what Alain wants to say: often I can only guess. The 'teneur' though is clear: In a completely unexpected way the Divine Incarnation overthrows all human 'skills', Nature is confused. In the Plaint of Nature the reasoning is similar, but the evaluation is oppposite. Textual not clear to me - the versions differ : Does the quote from the Gospel of John: Verbum caro factus est belong to the poem ? Or: Is it added to explain what it is about ? D'Alverny omits it. I added it to the first stanza to make explicite the implied subtext.

This poem was quite popular and actually sung (a conductus, listen to it on youtube <). The melody is preserved in the MS known as the magni liber organi (Florence, bibl. Lorenzo de Medici (Laurenziana), MS. Pluteo 29.1, fol 444^r, see image). The text of the first stanza is quoted. NB: The text reflects the musical discussions of the day (early polyphony) in more than one way: Stanza 6 (de musica) explicitly, but one should not forget that the keyword 'copula' (7x the refrain) was also a standard term to refer to the practice/theory of the 'organum', then an avant-garde musical technique, of which the liturgical appropriateness was intensely debated in clerical circles.

relevant differences in MS
London MS Add 15722

Er gebeurt iets wonderlijks,

iets uitzonderlijks. God spreekt.

De rede raakt de draad kwijt,

de natuur wordt om de tuin geleid:

Het naamwoord verliest z'n zelfstandigheid,

en wordt verbogen,

De actie in de tijd wordt passie(f),

als dit Woord begint te klinken.

Met deze syntaxis/koppelwerkwoord/ slaat het Woord

elke regel met verstomming.

Het Woord is vlees geworden

1. Grammatica

Exceptivam actionem
Verbum Patris excipit,
Dum deludit rationem,
Dum naturam decipit:
Casualem dictionem
Substantivum recipit,
Actioque passionem
In hoc verbo concipit.
In hac Verbi copula
Stupet omnis regula.

Verbum caro factum est.

The Word of the Father makes

something exceptional happen,
while reason is duped
and nature deceived.
The substantive (noun) receives
a casual declinaton (inflection?)

And the active begets

the passive with this Word.

With this union of the Word (copulative verb)

every rule is confounded.
The Word has become flesh

NB: Verbum in Latin = Word & Verb

grammatical/linguistic terms:

dictio = inflection (verbuiging)

casualis = naamval
copula = copulative (koppelwerkwoord)

Temidden der redeneerwijzen

verliest de contradictie-regel haar plaats,

tot haar eigen verbazing

wordt ze in de hoek gezet.

De logica valt stil, zwijgt,

spreekt zichzelf tegen,

beschaamd bloost ze

om haar eigen dwalingen.

Door zulke verbanden te leggen slaat het Woord

elke regel met verstomming.

2. Dialectica

Inter locos locum nescit
Locus a contrariis,
Suum locum obstupescit
Exceptum ab aliis:
Fit elinguis, obmutescit
Fallitur in propriis
Et de suis erubescit
Logica fallaciis.
In hac Verbi copula
Stupet omnis regula

Among the loci the argument

drawn from contraries has no place.
Its is stupefied that its
place is set apart from all others.
Dialectic is speechless, falls silent.
It is false in its own properties
(according to its own rules)

and blushes for its own errors.

locus = way of reasoning (place, rank)

De zingeving van het naamwoord

begin te schuiven, weg van de natuur,

als de menselijke toestand

onder Gods jurisdictie komt.

Een nieuwe wijze van spreken:

en de zinsbouw staat op z'n kop;

een nieuw accent in de opbouw:

en de hele tekst klinkt anders.

Door zulke zinsverbanden slaat het Woord

elke regel met verstomming.

3. Rhetorica

Peregrinat a natura
Nominis positio
Cum in Dei transit jura
Hominis conditio.
Novus tropus in figura,

Nova fit constructio

Novus color in junctura
Nova fit translatio.
In hac Verbi copula
Stupet omnis regula

Novus color in junctura

.... conjunctio
Novus tropus in figura

.... conversio

The positioning power of the Noun wanders
away from (its) nature.
when the human condition
passes into divine jurisdiction.
A new trope in figure (figural speech)
a new construction takes place
a new color (aspect/metaphor?) in the joining
a new translation/interpretation takes place.

nominis positio = primary signifying power of a word.

Aan het ene vasthoudend

verandert de eenheid ,

Aan het ene zich overgevend

wordt het andere verenigd.

Het gelijke wordt verschillend

en het verschil is toch gelijk,

terwijl de enkelvoudigheid

haar grens niet overschrijdt.

Door zulke koppelingen legt het Woord

elke regel het zwijgen op.

4. Arithmetica

Dum ab uno non recedit,
Alteratur unitas,
Dum in unum se concedit,
Unitur alteritas:
In diversum idem cedit,
In idem diversitas,
Suum tamen non excedit
Limitem simplicitas.
In hac Verbi copula
Stupet omnis regula

While not receding from (the) one (oneness)
Unity is altered (is split ?)
While it concedes to be one

alterity is unified.
The same becomes diverse
diversity becomes the same,
Whereas simplicity
Does not exceed its limit.

Als de Maker en het maaksel

wonderbaarlijk zijn verbonden,

welke is dan de modus van de ligatuur, / knoop

wat de ordening, wat de verhouding / modus

welke banden, welke aanknooppunten,

welke dwarsverbindingen, welke eenheid,

De muzikale proportie is met stomheid geslagen

door het breken van haar eigen regels.

Door zo'n compositie slaat het Woord

elke regel met verstomming.

5. Musica

Dum Factoris et facturae
Mira fit conjunctio,
Quis sit modus ligaturae,
Quis ordo, quae ratio,
Quae sint vincla, quae juncturae
Qui gumphi, quae unio,

Stupet sui fracto jure
Musica proportio.
In hac Verbi copula
Stupet omnis regula

Una

nodus

modus

Nescit

Musicae

When a miraculous junction
Unites the Maker and the Made (Man/Nature)
What can be the mode of this ligature,
What the order, what the ratio
What the bonds, what the joining,
which pegs (?), what union.
Musical proportion is stupefied,
by the breaking of its own rules.

Some (all?) terms music-related

latinized Greek ? γόμφος = nail, peg, crossbeam

De geometrisch oordeelkundigheid

zet zichzelf te kijk,

als het onmetelijke gemeten wordt

met een aardse maatstaf / vleselijk

als de kromming van de cirkel /

wordt veranderd in een rechte lijn, / alle kanten op gaat

als het vierkant de bol omvat

en tegelijk in haar besloten is.

Tegenover zo'n woordverbinding

verstomt elke regel.

6. Geometria

Suae artis in censura
Geometra fallitur,
Dum immensus sub mensura
Terrenorum sistitur,
In directum curvatura
Circuli convertitur,
Sphaeram claudit quadratura
Et sub ipsa clauditur.
In hac Verbi copula
Stupet omnis regula

Geometer

Nostrae carnis capitur

diversum

In the judgement of its art

Geometry fails (errs, is deceived)
When the immeasurable is set up

against terrestrial measure,
[when] the arc of the circle
is changed into a straight line,
and the square encloses a sphere
And at the same time is enclosed by it.

de kwadratuur van de cirkel

Het licht van de zon, wolkbedekt

als onder een wolkensluier,

protesteert tegen onze donkerheid, /vleselijkheid

en toch is haar licht niet gedempt:

Op onze zwakte richt hij zich, / op zich neemt

de zon opgegaan vanuit de Maagd,

aan de zwakke krachtgevend,

licht in de duisternis.

met deze combinatie slaat het Woord

elke regel knock out.

7. Astronomia

Solis lumen nube tectum
Nubis sub velamine,
Nostrae nubis fert objectum,
Nec hebet in lumine:
Nostrum vergit in defectum
Sol ortus de Virgine,
In defectum dans effectum
Lumen in caligine.
In hac Verbi copula,
Stupet omnis regula

carnis

in se fert

defectu

The light of the sun, covered by a cloud
under the clouded veil
makes an objection against (?) our darkness

while its light is not dimmed.
A sun born of a virgin
bends over towards our defect/weakness
giving strength to our defect/weakness.

A light in the darkness.