Toelichting Kerstoratorium

Dem gönstigen Leser, für welchen dieser Abdruck kommen möchte, wird zu kurtzer Nachrichtung vermeldet:

 Daß diese gantze Handlung von dem Authore auff zwey unterschiedene Chore eingerichtet worden ist, nemblich in den Chor des Evangelisten, und den Chor der Concerten in die Orgel. Des Evangelisten Chor, bestehet in denen dreyen hierbey sich befindenden Abdrücken, deren einer für die Vocal-Stimme, der andere für die Orgel, und der dritte für die Baß-Geige oder Violon gerichtet ist. Und wird der verständige Director zu des Evangelisten Partey eine gute, helle Tenor-Stimme zu erwehlen und gebrauchen wissen, von welcher die Worte (: ohne einige Tactgebung mit der Hand :) nur nach der Mensur einer vernehmlichen Rede abgesungen werden mögen.
Und läßet Herr Author im übrigen, wie weit dieser des Evangelistens im Stylo Recitativo neue, und bißhero in Teutschland seines Wissens, im Druck noch nie herfür gekommene Aufsatz, beydes mit der über die Worte von Ihm geführten Modulation und Mensur, Ihm gelungen oder mißlungen sey, verständige Musicos gerne davon urtheilen.
Dieses nur noch hierbey erinnernde, daß so jemand des alten choraliter redenden styli (: worinnen die Evangelisten in der Passion oder auch andern geistlichen Geschichten, bißher in unsern Kirchen ohne Orgel pflegen abgesungen zu werden :) sich lieber gebrauchen wolte, daß hierinnen dieser sein Aufsatz Ihm verhoffentlich auch nicht gar weit außer Handen gehen würde, wenn auff nachfolgende angefangene Weise, Er biß ans Ende continuiren und fortfahren thäte.

Aan de welwillende lezer, bij wie deze uitgave terecht moge komen, wordt in het kort meegedeeld:

Dat de hele handeling (van het kerstevangelie) door de auteur over twee verschillende koren is verdeeld, namelijk het koor van de evangelist en het koor van de concerti bij het orgel. Het koor van de evangelist bestaat uit de drie bijgevoegde afdrukken, waarvan de ene voor de zangstem, de andere voor het orgel en de derde voor de basviool of violon(cello) is bedoeld. Een dirigent met verstand van muziek zal beseffen dat hij voor de partij van de evangelist een goede, heldere tenor-stem moet uitkiezen en inzetten. Deze moet - zonder dat de tactus met de hand wordt aangegeven - de woorden van zo zingen, dat ze de mensur van een verstaanbare toespraak ("vernehmliche Rede") volgen.
Verder laat de heer Auteur het oordeel of de door hem bij de woorden aangebrachte modulatie en mensur geslaagd of mislukt is, graag over aan musici die daar verstand van hebben. De stijl van het evangelisten-recitatief is nieuw, en voor zover hij weet, tot nu toe in Duitsland nog nooit in druk verschenen.
Hierbij zij pro memorie nog opgemerkt dat - als iemand de voorkeur geeft aan de oude vertellende choraliter-stijl (zoals totnutoe bij ons gebruikelijk: de evangelist zingt zonder orgel het verhaal van de Passie of een andere geestelijke geschiedenis)  de Auteur hoopt dat wat hij hier heeft opgeschreven nu ook weer niet ondoenbaar is, indien de tenor op de navolgende manier zou aanvangen, en dan voortgaan tot aan het einde.

Den Andern in die Orgel concertirenden Chor anreichende. So begreifft derselbige in sich Zehen zu dieser Action gehörige Concerten, deren Beschaffenheit denn aus nachfolgender Specification zu ersehen, Insonderheit aber darbey mit stillschweigen nicht zu übergehen ist, daß der Author dieselben in Druck heraus zu geben dahero Bedencken getragen hat, alldieweil Er vermercket daß außer Fürstlichen wohlbestälten Capellen, solche seine Inventionen schwerlich ihren gebührenden effect anderswo erreichen würden: Stellete aber indessen, deme etwa belieben möchte sich umb eine Abschrifft derselbigen zu bewerben anheim, deßwegen entweder in Leipzig bey selbigen Cantori oder aber zu Dreßden, bey Alexander Hering Organisten in der Creutz Kirchen, sich anzumelden, worselbst mit des Authoris Bewilligung dieselbigen, nebenst diesen Dreyen Abdrücken zu den Chor des Evangelisten, umb eine billiche Gebühr zu erlangen seyn würden, Massen denn auch hierüber noch, Er denenjenigen, welche dieses seines Evangelistens, sich zu gebrauchen Lust haben möchten, es frey stellen thut, solche Zehen Concerten (: deren Texte auff diesen Abdrücken, auch mit zu befinden sind :) auff die ihnen beliebende Manier und vorhandenes Corpus Musicum, gar auffs neue anders selbst aufzusetzen, oder durch andere componiren zu lassen. Endlich dieses vorschützende, daß nur umb ersparung des mühsamen und weitläufftigen Abschreibens willen, Er etliche gar wenige Exemplar über diesen seinen Evangelisten Chor, hätte auflegen lassen, und ausser dem, denselben auch zurücke gehalten haben würde.

Betreffende het andere bij het orgel concerterende koor : Deze muziek omvat tien concerten die bij de handeling (Kerstverhaal) horen, waarvan de bezetting uit de navolgende specificatie kan worden afgelezen. Hier moet verdisconteerd worden, dat de auteur nogal wat bedenkingen had bij het in druk geven. Zo merkte hij op dat zijn inventies - behalve als ze uitgevoerd worden door vorstelijke, goed gefinancierde kapellen - elders maar moeilijk het bij hun passende effect kunnen bereiken: maar hij gaf tegelijk ook aan, dat diegenen die hiervan een afschrift zouden willen bekomen, zich daarvoor zouden kunnen richt tot de cantor van Leipzig, of in Dresden tot Alexander Hering, organist in de Kreuz-kerk. Daar kunnen ze - met toestemming van de auteur - naast deze drie drukken voor het koor van de evangelist - tegen een redelijke vergoeding ook (de partijen voor het andere koor) verkrijgen. Maar ook dit wilde hij nog kwijt: Wil men enkel de Evangelist-compositie gebruiken, dan is men natuurlijk vrij om de tien concerten (waarvan de teksten mee opgenomen zijn in deze druk) op de door hen zelf gewenste manier van muziek te voorzien, hetzij met gebruikmaking van het reeds beschikbare Corpus Musicum of door zelf nieuwe muziek te componeren, of door anderen te laten componeren. Ten slotte nog ter verontschuldiging: Hij (de auteur) heeft enkel en alleen om zich het moeizame en langdurige werk van het overschrijven te besparen, enkele weinige exemplaren van dit werk (het 'koor van de Evangelisten') laten drukken, anders zou hij ook dat achterwege gelaten hebben.

Specification deren von Autore zu dieser Handlung eingerichteten 10. Concerten in die Orgel.

• Die Introduction oder Eingang: Die Geburt unsers Herren Jesu Christi, wie uns etc. A 9. in 2 starcke Chore, der eine von 4. Vocal und der andre von 5. Instrumental-Stimmen.
  
• Intermedium 1. Der Engel zu den Hirten auff dem Felde: Fürchtet euch nicht. Eine Discant-stimme alleine mit 2. Violetten und 1. Violon. Worunter des ChristKindleins Wiege bißweilen mit eingeführt.
  
• Intermedium 2. Die Menge der Engel. Ehre sey Gott. ab 8. 6 Vocal-stimmen 2 Violinen, mit einem Complement, si placet, von Violen.
  
• Intermedium 3. Die Hirten. Lasset uns nun gehen. 3. Alt-stimmen 2. Flöten und ein Fagott.
  
• Intermedium 4. Die Weysen. Wo ist der neu geborne. 3. Tenor-stimmen, 2 Violini und ein Fagot.
  
• Intermedium 5. Die Hohepriester. Zu Bethlehem. 4. Baß-stimmen und 2. Trombonen.
  
• Intermedium 6. Herodes. Ziehet hin und forschet. Eine Baß-stimme alleine, 2. Clarin. oder Cornetten.
  
• Intermedium 7. Der Engel zu Joseph. Stehe auf. Eine Discant-stimme, 2. Violen, ut supra die Wiege.
• Intermedium 8. Der Engel zu Joseph in Egypten, Stehe auf Joseph. 1. Discant-stimme, 3. Violen. Wiege.
  
• Der Beschluß, in der anstellung des Eingangs. 

Specificatie van de door de auteur voor deze handeling (evangelieverhaal) gecomponeerde 10 concerten bij het orgel

• Introductie (of Begin) Die Geburt unsers Herren Jesu Christi, wie uns etc. – a 9 in 2 sterke koren: één van 4 vocale stemmen en de andere van 5 instrumentale stemmen.
• Intermedium 1: De engel tot de herders op het veld: Fürchtet euch nicht. — een discantstem solo met 2 violetten en 1 violone; waarbij het wiegen van het Christuskind af en toe wordt ingelast.
• Intermedium 2: De menigte der engelen: Ehre sei Gott. — a 8: 6 vocale stemmen, 2 violen, met optioneel (si placet) een aanvulling door viola's (da gamba).
• Intermedium 3: De herders: Lasset uns nun gehen. — 3 altstemmen, 2 fluiten en een fagot.
• Intermedium 4: De wijzen: Wo ist der neugeborne? — 3 tenorstemmen, 2 violen en een fagot.
• Intermedium 5: De hogepriesters: Zu Bethlehem. — 4 basstemmen en 2 trombones.
• Intermedium 6: Herodes: Ziehet hin und forschet. — een basstem solo, 2 clarini of cornetten.
• Intermedium 7: De engel tot Jozef: Stehe auf. — een discantstem, 2 violen,  ut supra (zoals hierboven) de wieg (het wiegen).
• Intermedium 8: De engel tot Jozef in Egypte: Stehe auf Joseph. — 1 discantstem, 3 violen; wieg (wiegen).
• De afsluiting: met dezelfde bezetting als de Introductie