[ Home ] [ Up ] [ Journey of the Magi (NL) ] [ Hollow Men ] [ Ash-Wednesday ] [ Four Quartets ]
Ash-Wednesday laat horen wat Eliot van Lancelot Andrewes, die 17de eeuwse dominee heeft geleerd, een mijmerende quasi-rationele toon – t lijkt wel filosofie, tamelijk abstract – die echter een grote emotionaliteit in toom houdt…
Welke ?
De toetreding tot de Anglicaanse kerk was een weloverwogen
stap, existentieel noodzakelijk: het heeft hem wel bijna al z’n oude vrienden
gekost… Zijn moeder is 1929 overleden, zijn vrouw Vivien Heigh-Wood wordt
steeds manischer, de huwelijkse samenleving met haar ondraaglijk, zijn
overgang naar de …
Toch draagt hij
juist dit gedicht aan haar op:
To
my wife..
Dit te beseffen is essentieel voor het verstaan van Eliots gedichten. Bij de publicatie schrijft Eliot aan zijn mentor, Reverend, Mr. Stead:
Tussen de gebruikelijke poëzie en het “stichtelijke vers” ligt een bijzonder belangrijk terrein dat nog bijna niet verkend is door de moderne dichters – de ervaring van iemand op zoek naar God, van iemand die aan zichzelf zijn intensere menselijke gevoelens tracht te verklaren in bewoordingen die overeenkomen met het godsdienstig perspectief.
Ik heb iets dergelijks voor het eerst trachten te doen in ‘Ash-Wednesday’…
Ash-Wednesday bestaat uit 6 zangen en de eerste schetst de contouren van wat Eliot in de crisis van zijn bekering langzaam is gaan ontwaren…
Eerst nog vaag, onbereikbaar…
Zang 1 begint met de resignatie van de ‘oude adelaar’… die niet meer weet waartoe zijn vleugels zouden kunnen dienen beetje stoïcijnse berusting.. de mens … die het allemaal al gezien heeft.: renounce…
Maar die – als die dan niet voorhanden is – dan maar besluit om zelf ‘een reden van vreugde’ te scheppen.. rejoice…
Hoe zinloos ook, terugkeer tot het vreugdeloze bestaan in the Waste Land is uitgesloten..
En als hij dan tot rust komt dan welt er aan het einde van deze eerste zang als vanzelf een gebed op… woorden uit de traditie van de kerk worden sterker…
Ash-Wednesday wordt het verootmoedigingsgebed… de biecht voor God aan het begin van zijn boetedoening = boeten = herstellen.
En verrassend: de priester, zijn geestelijke leidsman is … een vrouw
Die zal hem in de loop van het gedicht ook verder leiden… tot de top van de louteringsberg…
Wat Beatrice was voor Dante, zal deze ‘Vrouwe’ zijn voor Eliot. ..
Ash-Wednesday I
Because I do not hope to turn again
Because I do not hope
Because I do not hope to turn
Desiring this man's gift and that man's scope
I no longer strive to strive towards such things
(Why should the agèd eagle stretch its wings?)
Why should I mourn
The vanished power of the usual reign?
Omdat ik niet hoop dat ik zal kennen
De twijfelglorie van het vaststaand uur
Omdat ik niet denk
Omdat ik weet dat ik niet zal kennen
De ene ware macht die op den duur moet slinken
Omdat ik niet kan drinken
Waar bomen bloeien en bronnen vloeien, want ook daar is niets
Because I know that time is always time
And place is always and only place
And what is actual is actual only for one time
And only for one place
I rejoice that things are as they are and
I renounce the blessèd face
And renounce the voice
Because I cannot hope to turn again
Consequently I rejoice, having to construct something
Upon which to rejoice
And pray to God to have mercy upon us
And I pray that I may forget
These matters that with myself I too much discuss
Too much explain
Because I do not hope to turn again
Let these words answer
For what is done, not to be done again
May the judgement not be too heavy upon us.
Omdat deze vleugels geen vleugels meer zijn die dragen
Maar louter slagen in de lucht
Lucht die nu uiterst droog is en klein
Kleiner en droger dan de wil
Teach us to care and not to care
Teach us to sit still.
Pray for us sinners now and at the hour of our death
Pray for us now and at the hour of our death.
Eliots poëzie heeft veel van een puzzle. Als je je inspant inspant is ze zelfs qua beelden helemaal te ontraadselen. Als je je klassiekers uit de wereldliteratuur: Ezechiël (tweede zang: dorre doodsbeenderen), Dante, het book of Common Prayer, de Psalmen van David… dan kom je ver.
Vol tekstverwijzingen naar buiten dus (weet u nog: je voluit plaatsen in de traditie is het begin van alle creativiteit) maar ook intern… En alles loopt door elkaar, bewust ! Want – remember – in deze poëzie gaat het om universele menselijke gevoelens, die per definitie niet in eenvoudige simpele woorden of beelden te vangen zijn..
Okay, de metaforen worden meer en meer religieus, maar hoeven daardoor nog niet onherkenbaar voor anderen…
In de zesde zang komen veel thema’s uit de eerdere, m.n. de eerste zang terug, letterlijk zelfs – lijkt het – maar welbeschouwd toch anders, veranderd door de gang van het gedicht zelf…,
Er is sprake van een meervoudige droom en ‘the Lady’ speelt een hoofdrol, maar ze heeft vele gestalten: sister, mother, zelfs holy mother, maar ook heidens: spirit of the fountain, of the sea..
Aards verlangen en eeuwigheidsverlangen gaan hand in hand, de eros is dubbelgericht, net als in Plato’s symposion.
Het licht dat richting geeft blijft ‘dubbellicht’ = twilight… between birth and dying
(Herinner u de Journey of the Magi en Dante !)
In elk geval ervaart de oude arend van de eerste zang dat zijn vleugels geenszins verlamd zijn en dat ook hij nog vliegen kan… Vliegen wil.
De stoïcijnse resignatie van de eerste zang is er nog, maar vreemd… doordat ze nu geplaatst wordt temidden van de symbolen van de dood: de rotsen en de kerkhofbomen (taxus): yew tree… wordt ze intenser…en verliest ze haar stoïcijns karakter..
Het gedicht eindigt met een laatste smeekbede tot de geliefde Lady, sister, holy mother, spirit of the fountain… geestelijk.
Religieus ? Christelijk ? … de taal is dat beslist, maar de emoties – zo houdt hij vol zijn universeel…
De Lady is leidsvrouw, muze, inspiratie… en nog veel meer.. tegelijk.
Zo bont als het leven zelf..
Ash-Wednesday VI
Although I do not hope to turn again
Although I do not hope
Although I do not hope to turn
Wavering between the profit and the loss
In this brief transit where the dreams cross
The dream-crossed twilight between birth and dying
(Bless me father) though I do not wish to wish these things
From the wide window toward the granite shore
The white sails still fly seaward, seaward flying
Unbroken wings
En het verloren hart verstijft en jubelt mee
Over verloren seringen en stemmen van de zee
En de zwakke geest wordt opstandig en snakt
Naar de zeelucht die verdween, de ranonkel geknakt
Wordt opstandig en wenst weer hier
De roep van de patrijs en de vlucht van de pluvier
En het blinde oog brengt voort
De lege vormen in de ivoren poort
En de reuk vernieuwt de zilte geur van de zandige aarde
This is the time of tension between dying and birth
The place of solitude where three dreams cross
Between blue rocks
But when the voices shaken from the yew-tree drift away
Let the other yew be shaken and reply.
Blessèd sister, holy mother, spirit of the fountain, spirit of the garden,
Suffer us not to mock ourselves with falsehood
Teach us to care and not to care
Teach us to sit still
Even among these rocks,
Our peace in His will
And even among these rocks
Sister, mother
And spirit of the river, spirit of the sea,
Suffer me not to be separated.
And let my cry come unto Thee.
[Nederlandse vertaling: Michel van der Plas]
© Dick Wursten, maart 2006