De reis van de wijzen; the Journey of the Magi

T.S. Eliot / vertaling Dick Wursten

meteen naar het gedicht

 

[biografische achtergrond]

T.S. Eliot (1888-1965, nobelprijs 1948), de atheïstische modernistische dichter van The Waste land, is op 29 juni 1926 toegetreden tot de Anglicaanse kerk en heeft zich - in besloten kring - laten dopen. Zijn ‘coming out’ (1927) had de hele literaire wereld op stelten gezet. Einde 1927 schrijft Eliot op verzoek van een uitgever een kerstgedicht in de reeks ‘Ariel-poems’: ‘The journey of the Magi’. Voor alle duidelijkheid, het is geen stichtelijke poëzie in de binnenkerkelijke zin. Dat weigerde hij te schrijven. Een dichter had volgens Eliot, een veel wijdsere roeping, moest zich bezig houden met het naar voren brengen van betekenis vanuit de hele levenswerkelijkheid, zodat iedereen die werkelijk leeft, zich daarin herkennen kan.

 

[literaire achtergrond]
Eliot is voor en na zijn bekering bezig geweest met de preken van Lancelot Andrewes (1555-1626) een Anglicaanse predikant. Eliot heeft een hele reeks opstellen aan hem gewijd, gepubliceerd in een bundel aan hem opgedragen. Deze predikant preekte zo intens, geconcentreerd, tekstbetrokken dat - volgens Eliot - je wel met hem mee moet gaan, het verhaal in, tot het verhaal jouw verhaal wordt. Andrewes bewerkte dat enkel en alleen door de taal; Eliot kon die woordmagie vele eeuwen later niet weerstaan. Over hem (en indirect zichzelf) schrijft Eliot: "Zijn intellectuele honger werd gestild door de theologie en zijn gevoelens door gebed en liturgie"(uit 'for Lancelot Andrewes', selected essays, p. 352). The Journey of the Magi begint met een bijna letterlijk citaat uit een kerstspreek over de Magi (de wijzen uit het Oosten , de Drie Koningen) van deze eerwaarde heer. Ze staat ook in het gedicht tussen aanhalingstekens. Andrewes stelt zich in deze preek voor hoe ze hun tocht hebben beleefd en laat ze zelf er op terublikken en zo zoekt hij naar wat die reis met hen gedaan zou kunnen hebben. Ook de wonderlijke stijlfiguur: 'Set down, this set down, this' komt rechtstreeks uit de zeventiende eeuws preektaal van Andrewes. Het gedicht valt in drie delen uiteen. Let op de volgende sterke momenten..

- aanvang van de reis: the very dead of winter (Vlaams: putje van de winter), zeer plastisch, concreet, zakelijk, beschreven (staccato), uitlopend op een

- aankomst in een paradijselijk dal vol plantengroei..., maar er is een molen (le moulin mystique?) die het duister (ver-)slaat en er staan drie bomen tegen een lage lucht, de zilverlingen rollen al,

- maar het hoogtepunt komt, het doel wordt bereikt. Alleen daar waar je een climax verwacht volgt een typisch engelse understatement: We kwamen aan, we vonden de plaats: It was (you may say) satisfactory. Lastig te vertalen, ook omdat satisfactio een theologische ondertoon heeft (verzoening).

- nabetrachting. U moet 't maar eens op u laten inwerken, hoe afgrondelijk diep hier de blikken dominee (courtesy of Martinus Nijhoff), T.S. Eliot, gaat in zijn predikatie over geboorte (nieuw leven) en dood, over thuis zijn in, en vervreemding van, het eigene: the Waste Land is ook na zijn bekering niet passé. De Oude Magus, sadder and wiser, maakt ons bewust hoezeer de levensreis een pilgrim's progress gelijkt, vol vervreemding. There is no road... The road is made by walking.

 

THE JOURNEY OF THE MAGI / T.S. Eliot (vertaling Dick Wursten, met dank aan velen die het hebben voorgedaan (Nijhoff, Voeten, Verstegen & Verduyn), die ik soms volg, en soms ook heel bewust niet.. NB. In 2008 heb ik een eerste vertaling gepubliceerd. Ik heb die in 2023 herzien, vooral stilistich. Eén inhoudelijke wijziging: De laatste regel is zo meerduidig/meerlagig dat elke vertaling faalt. I should be glad of another death. Ik heb 'another death' nu (2023) temporeel vertaald: 'nog eens sterven', i.t.t. 2008 toen ik het kwalificerend had vertaald: 'een andere dood'.

 

" 't Was me een koude bedoening

Net de slechtste tijd van 't jaar

voor een reis, zo'n verre reis :

de wegen zompig, het weer guur,

het putje van de winter. "

En de kamelen, gehavend, klauwzeer, onhandelbaar,
gingen liggen in de smeltende sneeuw.
Soms hadden we heimwee
naar de zomerpaleizen, de glooiende terrassen,
en de zijdezachte meisjes, die ons sorbets brachten.
Dan begonnen de kameeldrijvers te vloeken, ze morden,
en gingen ervandoor, op zoek naar drank en vrouwen,
en de vuren gingen uit, 's nachts, en er was geen onderdak,
en de steden waren vijandig en de dorpen ongastvrij,
en de gehuchten smerig, en vroegen veel te hoge prijzen:
Ja, we hebben afgezien.
Uiteindelijk reisden we liever 's nachts,
af en toe even slapend,
terwijl stemmen in onze oren zongen, zeggend,
dat dit volkomen onzinnig was.

 

Toen, op een morgen, kwamen we aan in een dal, aangenaam was het daar,

vochtig, beneden de sneeuwgrens, het rook er naar gras:

Een bergstroompje was er, een watermolen die het duister sloeg,

en drie bomen tegen een lage lucht,

en een oud wit paard, dat weggaloppeerde in de wei;

Toen kwamen we bij een herberg met een wijnranken boven de poort,

De deur stond open: zes handen dobbelden om zilverstukken,

voeten stampten tegen de lege wijnzakken;

Maar er waren geen inlichtingen, en dus gingen we verder

en kwamen aan tegen de avond,  geen moment te vroeg

en we vonden de plaats; het was (zou je kunnen zeggen) bevredigend.

 

Dit alles was lang geleden, ik weet het nog goed,

en ik zou het opnieuw doen, maar schrijf op

schrijf dit op

Dit: Moesten wij heel die lange weg gaan voor

Geboorte  of Dood ? Er was een geboorte, zeker,

dat stond vast, geen twijfel mogelijk. Ik had al eerder leven en dood gezien,

maar gedacht dat ze van elkaar verschilden; deze Geboorte was

een hard en bitter lijden voor ons, zoals de Dood, onze dood.

Wij keerden terug naar huis, een ieder naar zijn Koninkrijk,

maar niet langer op ons gemak, hier, in de oude bedeling,

temidden van vreemd volk, dat zich vastklampt aan hun goden.

Ik zou blij zijn als ik nog eens sterf.

 

Dick Wursten (2008, revisie 2023)

 

geinteresseerd? ==> zie mijn overige teksten over T.S. Eliot (met een selectie uit z'n gedichten):

deel I: over The Waste Land

deel II: over the Hollow Men

deel III: over Ash-Wednesday

deel IV: over Four Quartets