Met dit gedicht opent The Church, de centrale afdeling van The Temple. Gedichten in een patroon zijn geen uitvinding of specialiteit van Herbert. The Altar is ook niet zijn meest aansprekende gedicht. Het formele en weinig expressieve is hier echter een bewuste keuze. Net over de drempel van de kerk, voegt de dichter zich in een uiterlijke vorm. Bij dit zich voegen passen nog geen ontboezemingen. Dat in de nu betreden ruimte plaats zal zijn voor alles wat in een mens omgaat wordt hoogstens aangeduid in de opmerkelijke beginwoorden: ‘een gebroken altaar’ - niet een gebroken hart als offergave (Psalm 51:19), ook niet een gaaf altaar dat uit een gebroken hart werd gemaakt. Het patroon staat als een belofte tegenover de gebrokenheid.

Bij nader toezien roept het gedicht enkele vragen op. Op een altaar brengt de mens zijn gaven voor de godheid - maar de verhouding in de voorlaatste regel is eerder omgekeerd. Het offer is hier groter dan het altaar en heiligt dit, in plaats van andersom. Is ‘uw knecht’ trouwens wel helemaal dezelfde als ‘ik’? En de woorden ‘if I chance to hold my peace’, laten die zich niet mede lezen als een milde zelfkritiek (vgl. Lucas 1:20)? In de vertaling gaat deze nuance helaas verloren.

 

 

 

 

 

Het soort onderzoekingen dat hier aan ‘filosofen’ wordt toegeschreven zouden wij eerder ‘wetenschap’ noemen. Het proces waarin de wetenschap zich van de filosofie afsplitste en deze zich omgekeerd in dienst van de vernieuwing der wetenschap stelde was in Herberts dagen in volle gang. Toen woedde de discussie over de theorieën van Copernicus en Galileï. Toen zochten Francis Bacon in Engeland en René Descartes in Frankrijk naar een nieuw fundament voor praktisch waardevolle kennis.

Herbert bewonderde Bacon. Hij vertaalde een deel van zijn werk in het latijn. In een latijns lofdicht noemt hij hem: ‘de emancipator van de wetenschappen, die eertijds onder voogdij hun tijd moesten slijten’. Aan die emancipatie-gedachte zijn wij vanaf de schoolbanken gewend. Voor de dichter van The Agonie is zij nog geen cliché, laat staan een keurslijf. Hij voelt zich vrij eerst met ontzag te spreken over de triomfen van de menselijke geest - om dan toch te benadrukken dat twee verwaarloosde problemen van meer belang zijn. En die twee problemen komen samen in één gestalte, die de geest in zijn verbluffende vlucht - wie zal het zeggen? - wellicht juist zou willen achterlaten.

 

 

 

 

 

Doorgaans zoekt Herbert voor ieder gedicht een individuele vorm. Hebben, een enkele keer, twee gedichten een overeenkomende vorm, dan onderstreept dat een inhoudelijke relatie. Het sonnet - het type dat we kennen van Shakespeare, met twee rijmende slotregels - is de uitzondering op deze regel. Het is de enige vorm die in The Temple regelmatig terugkeert en die minder wordt aangepast aan de behoeften van het moment.

Het conventionele sonnet past hier goed bij het karakter van de spreker: iemand die leeft in kleine verhoudingen, die zijn avontuur in de grote wereld omstandig vertelt en die zijn vooropgezette beeld van de werkelijkheid verrassend doorkruist zag. Men herkent er echter ook de aristocratische Herbert in, die leerde zijn levensvervulling niet aan het hof te zoeken. Er is iemand aan het woord die juist in zijn kleinheid elk mens kan vertegenwoordigen: een Elckerlyck en een stem in het koor dat Kerk heet.

 

 

 

 

 

Aan niets herkent men zo direct de meester als aan de hantering van clichés. Als iemand zegt: ik ken een vers waarin de dichter het verwelken van bloemen opvat als een les over de kortheid van het leven - dan veert u waarschijnlijk niet verrast op. Maar in Life glanst het tafereel als onder het penseel van een fijnschilder. Het moderne van titel plus openingsregel harmonieert merkwaardig goed met de echt zeventiende-eeuwse sfeer waarin de concrete dingen van het dagelijks leven worden ‘gelezen’. Het is zo’n zin die je niet loslaat: ‘I made a posie while the day ran by’. (Een ‘posie’ is een boeketje, maar ook een versje of een motto in een ring of medaillon.)

 

 

 

 

 

Als de vorst op reis is, wordt er onderweg voor het minder voorname deel van zijn gevolg bij boeren en burgers onderdak gevorderd. Zo gaat het ook als het leger voorbijkomt. Wie de klos is vindt een teken op of naast zijn deur gekrijt. De dichter verlaat in de derde strofe dit beeld voor dat van de uit de goot geraapte beschermelingen van weleer die nu uitvliegen. De eenheid van het gedicht lijdt niet onder de verschuiving in de beeldspraak. Die eenheid ligt in de rouw en in de strijd om het onvermijdelijke te aanvaarden - niet stoïcijns, maar met vernieuwde hoop. Eerst is er de schrik om het komend gemis. De dichter van (bijvoorbeeld) The Foil mag met recht opzien tegen het afscheid van ‘wat daar sprankelde’ in zijn brein. Na de schrik doet een wereld van herinnering en van weemoed zich gelden. En dan komt de bezorgdheid om wat uit handen gegeven moet worden, een zorg die onhandig uitschiet in verwijten. Even klinkt weer de stem van de zeventienjarige Herbert, die met zulke jeugdige strengheid Gods liefde als zijn enig thema koos. Het blijkt geen verstarring. De rouw gaat door fasen. Als de ‘ik’ voor de tweede maal ‘I passe not’ kan zeggen, is hij al iets verder dan de eerste keer.