Die fröhliche Wissenschaft / De vrolijke wetenschap

 online editie (D) en vertaling (NL)
(klik op de titelpagina)

De eerste editie van de Vrolijke Wetenschap (1882) heeft als motto een uitspraak van Ralph Waldo Emerson: "To the poet, to the philosopher, to the saint, all things are friendly and sacred, all events profitable, all days holy, all men divine." (The Journals and Miscellaneous Notebooks. vol. VIII: 1841-1843), door Nietzsche alsvolgt geparafraseerd:  

Dem Dichter und Weisen sind alle Dinge befreundet und geweiht,
alle Erlebnisse nützlich, alle Tage heilig, alle Menschen göttlich.
Voor de dichter en de wijze zijn alle dingen vertrouwd en gewijd;
alles wat ze beleven is nuttig; elke dag heilig, ieder mens goddelijk.

Wat vertaal ik?

Deze open, verwelkomende, vriendelijke atmosfeer ten opzichte van alles wat hij om en in zich waarneemt (sensitief, sensibel), doortrekt nog grote delen van dit boek. Het leidt tot blijmakende inzichten, vrolijke wetenschap. In 1886/7 heeft Nietzsche aan de vier boekdelen een vijfde boek toegevoegd en een cyclus gedichten/liederen. Dat verstoort - letterlijk - de samenhang tussen dit boek en het volgende (Also sprach Zarathustra, 1883): Het slot van het vierde boek (nr. 342, titel: Incipit tragoedia) is quasi gelijk aan de proloog begin van dat boek (sectie 1 van de 'Vorrede') en introduceert Zarathustra. Door de tweede druk is die link verbroken. Dat stoort, - mij.
Maar die tweede druk heeft Nietzsche toch zelf gesuperviseerd! Zeker. Maar dat is geen argument tegen de eerste druk. En nog minder, als je je realiseert dat de tweede druk op z'n minst óók een poging Nietzsche's nieuwe uitgever was, om de onverkochte stock van de eerste druk alsnog te kunnen slijten, vanzelfsprekend als een "geheel vernieuwde en vermeerderde uitgave". Vandaar het voorwoord, het vijfde boek, de liederencyclus van 'Prinz Vogelfrei'. Ik vind het geen verbetering. Ik beperk me dus in mijn vertaling tot een selectie van gedachtenoefeningen (Pensées) uit de eerste vier boeken.
De gedichten (Reimen und Lieder) waarmee het boek begint, heb ik ook niet vertaald. A. omdat ik dat niet kan (het wordt of proza of rijmelarij, beide ongewenst. B. Hans von Bülow heeft Nietzsche de ogen geopend voor het feit dat hij - hoewel zéér muzikaal - geen componist was, ook al dacht hij zelf van wel. Iets soortgelijks heeft nooit iemand met vergelijkbaar gezag tegen Nietzsche gezegd m.b.t. zijn gedichten. Nietzsche's poëtische zeggingskracht zit echter in zijn proza, niet in z'n gedichten. Zijn proza is soms pure poëzie, en altijd muzikaal. Zijn verzamelbundels zijn geslaagde muzikaal-evocatieve gedachten-composities, rapsodisch brein-vuurwerk. Ze lezen is ze uitvoeren, beluisteren, en proeven tegelijk.

Waarom vertaal ik?

Ik vertaal ze, omdat niet veel mensen het historisch beladen Duits van Nietzsche nog machtig zijn. Deepl of Chatgpt kan de tekens wel min of meer correct overzetten in een ander taalsysteem, maar je hoort zijn stem niet. En dat moet, wil je hem verstaan. In het samenspel van klank, ritme, beeld (en natuurlijk inhoud) ontstaat de betekenis, de gedachte die te denken geeft, die je moet proberen te vatten (niet simpel, evenals het formuleren ervan, vgl. nr. 244), je eigen maken, en waarop je uitgenodigd wordt te reageren, die tegen te spreken (nr. 297). Pretentie heb ik als vertaler niet. Voor mij was het een oefening in goed lezen. Vanzelfsprekend ben ik schatplichtig aan Pé Hawinkels en Hans Driessen, wiens vertalingen zijn gepubliceerd (Arbeiderspers/Boom-Vantilt). Wilt u een volledige versie in boekvorm: koop die. Ik ga echter in mijn lezing eigen wegen, en neem af en toe een andere afslag, — bewust. Mijn 'credentiebrieven'? Duits op het gymnasium in de jaren 1970, een op Duitsland geöriënteerde studie theologie in de jaren 1980, en een langdurige omgang met Bach's cantates (ja, dat helpt om Nietzsche te verstaan). for what it's worth.

oktober 2025 - Dick Wursten