St. Caecilia
- patrones der muziek en muzikanten
St. Cecilia,
dat weet u ongetwijfeld, is de patrones van de muziek en de muzikanten. Ze
wordt dan ook vaak afgebeeld met een muziekinstrument, bij voorkeur een
orgel. Haar feestdag : 22 november.
Maar weet u dit ook... : dat Caecilia eigenlijk per ongeluk
patroonheilige van de muziek is geworden.
Het berust namelijk op een misverstand van de oude legende, waarin haar
leven beschreven is… Ze is zelfs eerst meer dan 1000 jaar 'heilig'
geweest, zonder een verband met de muziek.
Ze was gewoon een martelaar-maagd uit de begintijd van de kerk, begin
derde
eeuw. Het
kerkje in Trastevere dat aan haar is gewijd wordt
geacht haar huis te zijn geweest (in werkelijkheid heeft men onder deze kerk
een crypte ontdekt met een beeld van ... Minerva, maar dit geheel terzijde).
Patroonheilige van de muziek was
niemand minder dan de paus Gregorius… uweetwel van het Gregoriaans.
Laat ik u daarom eerst vertellen hoe Cecilia
aan haar orgeltje gekomen is.
De
oorspronkelijke heilige Caecilia (NB dat is nog niet hetzelfde als de
historische Caecilia) wordt ons geschilderd in haar heiligenleven (vita,
begin 6de eeuw) als een Romeins meisje, afkomstig uit een patricische
familie in Rome (Coecilia, diverse senatoren): rijk, goed opgevoed,
onderlegd en… reeds op jonge leeftijd volkomen aan God toegewijd. Dat wil
zeggen - in heiligenlevens onvermijdelijk als het een vrouw betreft – ze
had de gelofte van maagdelijkheid afgelegd. Dat wil zeggen: zij wilde
in haar leven geen andere bruidegom kennen dan Christus alleen. Dus vastte
ze veel en bad dagelijks tot God. Tegen haar wil werd ze door haar vader
uitgehuwelijkt aan een jonge heidense patriciër Valerianus. Toen de dag van
het huwelijk aanbrak was er/het een groot feest…voor iedereen, behalve voor de
bruid. Terwijl iedereen zong en danste, en muziek maakte
naar hartelust had zij zich
teruggetrokken en bad onophoudelijk tot God om hulp in deze moeilijke
situatie… Immers als alles normaal zou verlopen zou ze diezelfde nacht nog
haar maagelijkheid… verliezen, d.w.z. haar eerste liefde
ontrouw moeten worden.
Precies hier
wordt ze patrones van de muziek want in het Latijn luidt die passage
alsvolgt :
"venit dies in
quo thalamus collocatus est et, cantantibus organis, Caecilia in
corde suo soli Domino decantabat dicens: Fiat cor meum et corpus meum
immaculatum ut non confundar"
cantantibus organis =
terwijl de instrumenten zongen/speelden
organum
*Grieks:
'organon' = alle soorten
artefacten die als gereedschap dienen, instrumenten.
Pas later het mechanische muziek-instrument bij uitstek: het orgel.
Dus we lezen hier:
En de dag van haar bruiloft
kwam en - temidden van de feestmuziek - zong Caecilia in haar hart
alleen tot God,
zeggende:Moge mijn hart en mijn lichaam onbevlekt blijven, opdat ik niet
beschaamd worde.
Deze zin (uit haar
vita) kwam in de antifonen van de vespers van haar feestdag terecht en de
Latijnse woorden "cantantibus organis" verstond men langzamerhand zo
dat zij tot God bad…
terwijl zij het orgel liet zingen. Dit werd ook erg in de
hand gewerkt door het feit dat men de zin inkortte tot:
Cantantibus organis Caecilia
Domino decantabat dicens..
Vandaar de aanwezigheid van
het orgeltje èn vooral: vandaar de constante allusies op dit instrument in
de odes tot haar gericht.
Hoe ze
vervolgens Valerianus ervan wist te overtuigen haar ongemoeid te laten, nl;
door hem een geheim mee te delen…, wordt onthuld als u ook op de
lauden van 22 nov. zou luisteren naar de volgend antifoon:
Est
secretum Valeriane, quo tibi volo dicere: angelum Dei habeo
amatorem qui nimio zelo custodit corpus meum.
'Ik heb een geheime minnaar,
Valerianus, een engel des Heren, die zeer jaloers mijn lichaam bewaakt'
Een
beschermengel dus... En als Valerianus wat sceptisch vraagt om die te zien, stelt
ze als voorwaarde dat hij zich eerst laat dopen. Zo geschiedde en de engel
verschijnt bij thuiskomst en strooit rozen en lelies over het koppel, dat
spontaan besluit zich voortaan samen aan Christus te wijden.
Alles tesamen een erg interessant
officie: Hier hebt u het compleet:
Muziek
mag dan volgens de oude opvatting wel de laagste uitdrukkingsvorm
zijn van de harmonia mundi, waarover zo dadelijk meer, ze
is wel degene die de geloofsovertuiging, dat alles met alles
uiteindelijk in harmonie zal zijn, ook in onze dagen,
voor onze moderne oren, nog steeds overtuigend kan vertolken, net
als sommige gedichten…
Quelques
fragments d’un Song for St. Cecilia’s Day de John Dryden,
grand ami de Purcell, ode magnifique sur le sujet de l’harmonie
universelle, qui est, il est vrai, obscurcie par la discorde
humaine - « Paradise Lost » -, mais qui est toujours présente dans
la musique.
[fragments]
A Song for St. Cecilia’s Day…
John Dryden, 1687 (op muziek
gezet/mise en musique, St. Caecilia 1739, GF Handel )
FROM harmony, from heavenly
harmony,
This universal frame began:
When nature underneath a
heap
Of
jarring atoms lay,
And could not
heave her head,
The tuneful voice was heard from
high,
'Arise, ye
more than dead!'
Then cold, and hot, and moist,
and dry,
In order to their stations
leap,
And Music's power obey.
From harmony, from heavenly
harmony,
This universal frame
began:
From harmony to
harmony
Through all the compass of the
notes it ran,
The diapason closing full in Man.
What passion cannot Music raise
and quell?
[…]
The trumpet's loud
clangour
Excites us to arms,
With shrill
notes of anger,
And mortal alarms.
The double double double
beat
Of
the thundering drum
Cries Hark! the foes come;
Charge, charge, 'tis too
late to retreat!
The soft
complaining flute,
In dying
notes, discovers
The woes of
hopeless lovers,
Whose dirge is whisper'd by the
warbling lute.
Sharp violins
proclaim
Their jealous pangs and
desperation,
Fury, frantic indignation,
Depth of pains, and height
of passion,
For the fair,
disdainful dame.
Orpheus could lead
the savage race;
And Trees unrooted left their
place
Sequacious of
the lyre;
But bright
Cecilia rais'd the wonder higher:
When to her organ vocal breath was given,
An angel heard, and straight appear'd
Mistaking Earth for Heaven.
[…]
En nog eentje...
Benjamin Britten, geboren op St Caecilia’s day
1913 had al in 1935 het plan opgevat om ook eens een werk aan St.Cecilia te
wijden. Bij gebrek aan inspiratie en aan een goede tekst schoot hij met het
stuk helemaal niet op, totdat W. H. Auden er een voor hem schreef in 1940.
Bij het uitbreken van de oorlog vertrekt Britten naar de VS en de Hymn to
St.Cecilia zou in 1941 in New-York zijn uitgevoerd, ... als hij het
klaar had gehad, maar Britten krijgt in deze periode van zijn leven niets
uit zijn pen. Hij wil terug naar Engeland, ookal is daar het leven bedreigd,
en zijn de steden kapotgeschoten: Discordia lijkt te hebben gewonnen…
Tijdens de bootreis naar Engeland in april 1942, onder bedreiging van duitse
U-boten, begint zijn muzikale creativiteit echter terug te keren en
vloeit niet alleen zijn ceremony of Carols uit de pen, maar ook zijn
Hymn to St Cecilia…
Op 22 november 1942, in volle oorlogstijd, tijdens het feest van St. Cecilia
wordt de première van deze hymne live over de radio uitgezonden, gezongen
door de BBC singers.
Enkele fragmenten uit
W.H. Audens tekst
Quelques Fragments d’une poème
de Auden: Anthem for St. Cecilia Day,
qu’il a écrit pour le compositeur britannique Benjamin Britten.
/ mise en musique pendant la seconde guerre Mondiale, et transmis
live par le BBC en dixneufcent quarante deux, le vingt deux
novembre, St Caecilia’s day.
O weep child weep, o weep away the stain
lost innocence who wished your lover dead
weep for the lives your wishes never led
O cry created as the bow of sin
is drawn across our trembling violin
O weep child weep away the stain
O flute that throbs with the thanksgiving breath
of convalescents on the shores of death
O bless the freedom that you never chose
O trumpets that unguarded children blow
about the fortress of their inner foe
O wear your tribulation like a rose
Blessed Cecilia, appear in visions
To all musicians, appear and inspire
Translated daughter, come down and startle
Composing mortals with immortal fire.
|