Home |
Up |
Wat is
protestantisme ? |
profiel van protestant
Profielschets van een protestant in België
kort [versie 2015]
toelichting
Als in België iemand zegt: 'ik ben christelijk'. dan bedoelt hij: ik ben roomskatholiek. Het begrip 'christelijk' is door de bewogen godsdienstgeschiedenis van ons land zozeer synoniem geworden met 'rooms-katholiek', dat alles wat daarnaast er nog aan christelijke godsdienst blijkbaar, alleen nog maar onder het dakje van 'andere erediensten' kon (kan?) worden geplaatst. Dit taalgebruik is veelzeggend, onthullend en voor een protestant ook altijd ietwat pijnlijk (vgl: Dominus lesus). Dat een protestant zichzelf namelijk wet degelijk als behorend tot de 'katholieke' (= wereldwijde) christelijke Kerk beleeft, wordt door het Vlaamse taaleigen ontkend. Zelf heb ik wel eens overwogen mijzelf hier 'hervormd-katholiek' te noemen, maar ja dat ligt dan bij de protestanten weer gevoelig. Wat is het protestantisme dan precies? Welnu, dat is een lastige vraag. 'Het' protestantisme bestaat niet en is dus moeilijk te omschrijven, temeer daar het zich‑niet‑definiëren‑laten misschien wel één van de weinige constituerende elementen van het protestantisme is, als u begrijpt wat ik bedoel. Om het met een (volgens mij van origine Joods) bon mot te zeggen: Neem één protestant en je hebt een overtuiging. Neem er twee: je hebt een kerk. Zet er een derde bij en je hebt een schisma. In het onderstaande doe ik een bescheiden poging om het profiel van een protestantse christen te schetsen door een aantal karakteristieke trekken naar voren te halen. Het voordeel is dat het dan een sprekend gezicht wordt, het nadeel is dat door het wegvallen van de nuances het ook over kan komen als een karikatuur, waarvoor mijn excuses.
profielschets in 6 punten (2008)
l. Protestant word je door bewuste keuze, niet zozeer voor de protestantse kerk (dat is een - ook binnen de protestantse kerk zelf - veel voorkomend misverstand), maar voor de God, zoals we die in de Bijbel leren kennen. Dat laatste (de referentie naar de bijbel) is natuurlijk ook een protestantse karakteristiek. maar is ook wel een beetje een nietszeggend, omdat a. 'de bijbel' ook in protestantse middens object van vertolking en interpretatie is en verschillende facties hevig twisten over wat nou wel en wat nou niet 'bijbels' is.. èn b. omdat de bijbel natuurlijk ook constitutief is voor elke andere christelijke kerk. Maar zelfs als we daar rekening mee houden, dan blijft toch staande dat een protestant een overtuigd bijbels christen 'wil zijn' en daarbij altijd een min of meer bewuste keuze vraagt of veronderstelt. Gewoontechristenen of traditie-protestantisme kent de protestantse kerk wel, maar de gemiddelde protestant heeft ooit gekozen en staat ervoor.
2. Een protestant kan ook altijd min of meer verwoorden wat hij gelooft en wat niet. Hij wil de waarheid van zijn geloof weten of vinden. Geloven op gezag is hem altijd al moeilijk gevallen. Hij zal het zèlf wel beslissen: Bewijzen en argumenten op tafel! Een discussiecultuur kenmerkt de protestantse kerk. Ruzie en totaal afhaken (lidmaatschap opzeggen) gebeurt hier radicaal. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat rationalisme en protestantisme goed bij elkaar passen ('al te goed' schreef ik in een opwelling van eerlijkheid, maar dit terzijde). Door de enorme concentratie op 'het Woord' (m.n. in zijn schriftgeworden vorm) wint het redeneren het van de spiritualiteit in protestantse middens. In de protestantse wereld is het duidelijk dat het Griekse woord voor 'Woord' (logos) ook aan de basis ligt van ons woord voor logica. Eenvoudige dogmatiekjes, ouderwets (catechismussen) of moderne (Kuitert) doen het in de protestantse wereld nog steeds goed.
3. Ook karakteristiek voor protestanten is de 'andere kant' van het rationalisme, nl.: het activisme (in de zin van: 'doe-mentaliteit'). De concentratie op het woord, de leer en de preek leidt tot een duidelijke ethiek en maatschappijvisie: de teer moet immers toegepast worden. Hierbij hoort een anti-comtemplatieve moraal en wantrouwen tegenover woordeloze 'mystiek'. Zijnsondanks is de gesjeesde calvinist, Allard Pierson, door en door protestant als hij schrijft: "werk! mijmer niet..." Hier ligt m.i. het waarheidselement van de zwaar overdreven these van Max Weber, dat calvinisme oorzakelijk verbonden kan worden met het ontstaan van een arbeidsethiek die het kapitalisme heeft mogelijk gemaakt. Deze doementaliteit is ongetwijfeld één van de wortels van haar maatschappelijk succes (de ondernemingsgeest van de white, anglosaxon, male, protestant, USA). Persoonlijk vind ik het ook één van de zwakste plekken van het protestantisme (en van onze samenleving, want via de 'Verlichting' heeft deze trek van het protestantisme de hele samenleving veroverd,vrees ik). Het 'geheimenis' van het leven komt onder druk te staan als het leven zelf door een tweespan ratio-actio wordt beheerst, maar ook dit terzijde.
4. Vervolgens kunnen we constateren, dat het protestantisme met zijn nadruk op de gelijkheid van ieder mens voor God (het 'algemeen priesterschap der gelovigen', noemt men dat ook wel eens, vgl. 1 Petrus 2:9) nog steeds een emanciperende werking heeft op groepen in samenleving en kerk, die door de heersende ideologie worden achtergesteld. Het Paulinische principe 'in Christus is man noch vrouw, Jood noch Griek (pars pro toto voor 'goj'), slaaf noch vrije' werkt hierin door. Het zal wel geen toeval zijn dat in de protestantse traditie de vrouw het eerst kerkelijkambtelijk is gaan meespelen, niet zonder protest (want het schriftgeworden woord wijst het expliciet af, laten we eerlijk zijn !) maar toch. Een onstuitbare vrijheidsmin en een instinctieve afkeer van alles wat zelfs maar vanuit de verte lijkt op 'hiërarchisch' denken completeren deze karaktertrek.
5. Een typische Belgische protestantse karaktertrek is dat de protestant als lid van een minderheid een groot besef van eigenheid heeft ontwikkeld. Hij is er fier op protestant te zijn. Het scheldwoord van den beginne werd zijn erenaam: geus! Tegelijk kan deze sociologische omstandigheid misschien de gevoeligheid voor andere minderheden verklaren, die tot uiting komt in een relatief goed en groot uitgebouwd diakonaal/sociaal netwerk in en vanuit de protestantse wereld. Voor een lid van een minoriteit klinkt 'recht' (iets om naar te verlangen, verlossend) anders dan voor een machthebber (iets om zijn eigen positie te handhaven, machtsmiddel). Dit geldt temeer voor een minderheid die weet wat het is om verdrukt te zijn geweest. Anderzijds vind ik deze positieve argumentatie wel erg propagandistische klinken...
6. De overtuigende, evangeliserende trek die het protestantisme wereldwijd ook kenmerkt is ook af te leiden uit het feit dat een protestant over het algemeen een doordachte overtuiging koestert, die hij/zij zich kiezend heeft toegeëigend. Iemand die uit vrije overtuiging voor een godsdienst kiest, wil ook anderen overtuigen, al was het maar om zichzelf opnieuw te overtuigen. De vrije kerken (De Vrije Evangelische gemeenten van de B.E.Z. (Belgisch Evangelische Zending), Pinksterpemeenten etc...) en de sekten (Jehovah-getuigen, Mormonen) zijn op dit terrein tegenwoordig meer actief dan de gevestigde kerken. Dit is een opmerkelijke ontwikkeling, daar de meeste protestantse kerken over het algemeen zelf ook uit 'evangelisatie' zijn ontstaan (meestal in de tweede helft van de 19de en begin van de 20ste eeuw). De parochies van de door overheid als 'eredienst' erkende Verenigde Protestantse Kerk in België (V.P.K.B) brengen hun overtuiging tegenwoordig meer in diakonale (sociale) en culturele verpakking naar buiten en dan ook nog bij voorkeur in oecumenisch verband. Zij zijn in dat opzicht dus echte 'traditionele' kerken geworden.
Rest mij nog een waarschuwing als slotopmerking: de eerste protestant die u tegenkomt en die u deze profielschets voorhoudt, zal ongetwijfeld zeggen, dat hij zichzelf er niet in herkent. Wanhoop dan niet, want juist dit bewijst dat hij een echte protestant is en deze profielschets klopt.
© Dick Wursten, 2002 - met diverse updates
Meer rond dit onderwerp:
Oecumene
|
This site was last updated
april, 2024